Անջելա Դեյվիսի և Դիլան Ռոդրիգեսի զրույցը

Անջելա Դեյվիսը 1970-ից ի վեր մասնակցել է ազատազրկման հետ կապված մի շարք արշավների և այժմ գիտակցության պատմություն է դասավանդում Կալիֆորնիայի համալսարանում։ Դիլան Ռոդրիգեսը նույնպես դասավանդում է Կալիֆորնիայի համալսարանում (Րիվրսայդում) և ներգրավված է եղել «Վճռական ընդդիմություն» կազմակերպության ստեղծմանը։ Ռոդրիգեսի առաջին գիրքը՝ Forced Passages: Imprisoned Radical Intellectuals and the Formation of the U.S. Prison Regime, լույս է տեսել 2005-ին Մինեսոտայի համալսարանի հրատարակչության կողմից։


Դիլան Ռոդրիգես. Քո ռադիկալ հակաբանտային գործունեությունը գալիս է քաղբանտարկյալ լինելու քո փորձից։ Կարող ես մի փոքր խոսել այն մասին, թե ինչպես է ազատազրկումն ազդել քո քաղաքական ինքնության կազմավորման վրա, և ինչպես այն հանգեցրեց քո բանտերի վերացմանն ուղղված գործունեությանը (prison abolitionism)։

Անջելա Դեյվիս. Երբ 1970-ին ինձ բանտարկեցին՝ Ջորջ Ջաքսոնին և Սոլեդադ եղբայրներին ազատելու արշավին մասնակցելու համար, ես այդ ժամանակ դատապաշտպանական (փաստաբանական) շարժման բազում ակտիվիստներից մեկն էի։ «Եթե գան առավոտյան» (If They Come in the Morning, 1971) անթոլոգիան խմբագրելիս (այդ ժամանակ բանտում էի), ես և Բեթինա Ապտեկարը փորձում էինք ներգրավել ու ներկայացնել քաղբանտարկյալներին ազատելու բազմաթիվ արշավների հետ կապված կազմակերպչական ու իրավական փորձառությունները։ Այդ ակցիաներից բխող կարևորագույն դասերը, կարծում էինք, ցուցանում էին, որ անհրաժեշտ է ուսումնասիրել բանտային համակարգի ընդհանուր դերն ու հատկապես դրա դասակարգային ու ռասայական բնույթը։ Ինչպես Ջաքսոնը պնդում էր, քաղբանտարկյալների թվի աճի և մուգ մաշկով աղքատ քաղաքացիների բանտարկության դեպքերի աճի միջև կար որոշակի հարաբերություն։ Եվ եթե բանտն ինձ նման ակտիվիստների համար հանդիսանում էր պետականորեն հաստատված կամ «արտոնված» վերջնակետ, ապա այն կիրառվում էր նաև որպես աղքատության և ռասիզմի հետ կապված սոցիալական խնդիրների սուռոգատ լուծում։ Ու չնայած այդ ժամանակ ազատազրկումը իշխող դիսկուրսում հավասարեցվում էր «ռեհաբիլիտացիայի», մենք հստակորեն գիտակցում էինք, որ դրա հիմնական նպատակը ճնշումն էր։ Այդ ժամանակաշրջանի այլ ռադիկալ ակտիվիստների հետ միասին սկսեցինք հետազոտել, թե ինչ կնշանակեր, եթե քաղբանտարկյալների ազատության մեր կոչը համատեղեինք բանտերի վերացման սաղմնային կոչի հետ։ Մենք իհարկե դեռ չէինք մտածել այդ դիրքորոշման բոլոր հետևանքների մասին, բայց թվում է, թե այն, ինչ այդ պահին դիտարկվում էր որպես քաղաքական միամտություն՝ հեղափոխական ձգտումներով երիտասարդների չտեսականացված և ուտոպիական մղումներ, նախանշանն էր այն ամենի, ինչ քսանմեկերորդ դարի սկզբին բերեց բանտային համակարգի քաղաքական տնտեսության քննադատորեն ուսումնասիրելու կարևոր նախագծին, մի համակարգի, որի անսահման աճը շտապ պետք է շրջել։

Դիլան Ռոդրիգես. Ինձ հետաքրքրում է թե ինչպես քո դատավարությունը, ինչպես նաև հանրահայտ հասարակական շարժումը, որ ծավալվեց դրա շուրջ, և մյուս քաղաքական դատավարությունները հնարավորություն տվեցին տարբեր ակտիվիստներին արտաբերել ամերիկյան իրավաբանության ու ազատազրկման շուրջ իրենց ռադիկալ քննադատությունը։ Քո և մյուսների անհատական քաղաքական կենսագրությունների ռազմավարական հիմնավորումը մի շարք ավելի լայն սոցիալական ու պատմական ուժերի՝ պետական բռնության, ռասիզմի, սպիտակների գերակայության, հայրիշխանության, ամերիկյան կապիտալիզմի աճի ու փոխակերպման համատեքստում արմատապես ընդհատում էր քրեական արդարադատության ապարատի տրամաբանությունը։ «Հանցագործության» ավանդական հասկացությունից (որպես վատ վարքագծի մեկուսացված առանձին դեպք) ուշադրությունը շեղելու համար անհրաժեշտ էր հարցականի տակ դնել այն պայմանները, որոնց միջոցով «հանցավորությունը» օգտագործվում էր որպես կոնկրետ քաղաքական պատճառաբանություն՝ աղքատ, քացաքացիական իրավունքներից զրկված ու տեղահանված աֆրոամերիկացիներին և այլ ոչեվրոպական ծագմամբ մարդկանց պահեստավորելու համար։ Շատ ակտիվիստներ այժմ դիտարկում են բանտարկությունը որպես ստրկության նոր տեսակ, ուշադրությունը վերակենտրոնացնելով ամերիկյան սահմանադրության 13րդ հավելվածի պատմական ֆունկցիայի վրա (որը պաշտոնապես վերացրեց և շարունակում է արգելել ստրկատիրությունը և ոչ կամավոր աշխատանքը, բացառությամբ այն դեպքերի երբ այն կիրառվում է որպես հանցագործության համար սահմանված պատժամիջոց, Սենատի կողմից ընդունված հունվարի 31ին, 1865), որը վերահաստատում է ստրկացումը որպես «դատապարտյալների և կալանավորված անձանց» պատժի միջոց։ Բայց երբ ավելի մոտիկից ենք դիտարկում բանտ-արդյունաբերական համալիրի երևան գալը, ստրկության դիսկուրսը ձախողվում է, քանի որ այն ապավինվում է հարկադիր աշխատանքի կատեգորիային որպես դրա հիմնական նախադրյալ։ Շատերը հաճախ մոռանում են, որ ազատազրկվածների մեծ մասն աշխատողներ չեն և որ աշխատանքը ինքնին տրվում է միայն որպես «արտոնություն» կալանավորներից հատուկ ընտրյալներին։ Բանտ-արդյունաբերական համալիրի տրամաբանությունն ավելի մոտ է քո, Ջորջ Ջաքսոնի և մյուսների առաջ քաշած թեզին, որ կանխատեսում էիք դեռևս 70-ականներին, թե այն ուղղված է զանգվածային կանխարգելմանն ու քաղաքացիական հասարակությունից մեծ թվով (աղքատ, սև) մարդկանց արդյունավետ վերացմանը։ Ընդորում ներկայիս բանտ-արդյունաբերական համալիրի սոցիալական ազդեցությունը պետք է որ գրեթե անըմբռնելի լիներ երեսուն տարի առաջ։ Մեկը կարող է վիճարկել, որ այս վիթխարի կառույցի աճը համապատասխանեց կամ գերազանցում է այն մարդկանց աղետաբեր կանխատեսումներին, ովքեր այդ տարիներին հազիվ թե կարողանային պատկերացնել, որ դարասկզբին երկու միլիոնից ավել մարդ կլինի բանտային ռեժիմի տակ. մի ռեժիմ, որը շատ ավելի բարդ ու ռեպրեսիվ է, քան Նիքսոնի նախագահության շրջանում գործող համակարգը, երբ երկրում մոտ հարյուր հիսուն հազար մարդ բանտարկված էր լիքը լցված, խարխուլ կառույցներում։ Ուրեմն, ինչ որ առումով, քո առաջին հարցիս պատասխանն արձագանքում է այն բանի ճշմարտությանը, ինչ վաղ 70-ականներին արհամարհվում էր որպես երիտասարդ ռադիկալ ակտիվիստների պարանոյական «քաղաքական միամտություն»։ Կարծում եմ, որ բանտերի աբոլիցիոնիզմի ձևավորումը կարող ենք համարել մարդկանց պահպեստավորման այս նոր ռազմավարության տրամաբանական պատասխանը։ Կարո՞ղ ես ամփոփել ժամանակակից բանտաբոլիցիոնիզմի շարժման հիմնարար սկզբունքները:

Անջելա Դեյվիս. Նախևառաջ, պետք է ասեմ որ կվարանեի ժամանակակից բանտաբոլիցիոնիզմի շարժումը բնութագրել որպես բանտային հաստատության վտարման միատարր ու միասնական միջազգային փորձ։ Օրինակ, Քրեական աբոլիցիոնիզմի միջազգային կոնֆերանսը (ICOPA), որը պարբերաբար միավորում է Եվրոպայից, Հարավային Ամերիկայից, Ավստրալիայից, Աֆրիկայից, և Հյուսիսային Ամերիկայից գիտնականների ու ակտիվիստների, պարզորեն խոսում է այն բանի մասին, թե որքան բազմաբնույթ է այս շարժումը։ Նախկին քաղբանտարկյալ և ակտիվիստ Դորսի Նանն ավելի հին պատմություն ունի ICOPA-ի հետ քան ես. իմ առաջին անմիջական կապը ICOPA-ի հետ այս տարի էր (2010)՝ մայիսին, երբ մասնակցեցի Տորոնտոյի հավաքին։

Դիլան Ռոդրիգես. Ի՞նչն էր, որ քեզ հատկապես տպավորեց ICOPA-ում։

Անջելա Դեյվիս. Տորոնտոյի կոնֆերանսը բացահայտեց բանտաբոլիցիոնիստական շարժման հիմնական թույլ և ուժեղ կողմերը։ Նախ, չնայած նրանց շրջանակի միատարր բնույթին, նրանք կարողացան աբոլիցիոնիզմի գաղափարը կենդանի պահել կոնկերտ այն պահին, երբ իրոք պահանջվում են և ուղղակի անհրաժեշտ են բանտ-արդյունաբերական համալիրին փոխարինող ռադիկալ այլընտրանքներ։ Այսինքն, աբոլիցիոնիզմն այսօր չպետք է համարվի անիրականանալի ուտոպիական երազ, այլ բանտ-արդյունաբերության հետագա անդրազգային (transnational) զարգացումն ընդհատող միակ հնարավոր ուղին։ Այն, որ ICOPA-ն ունի աջակիցներ թե Եվրոպայում և թե Լատինական Ամերիկայում վկայում է այն մասին, թե ինչն է իսկապես հնարավոր։ Սակայն ICOPA-ի ռասայական միատարրությունն ու աբոլիցիոնիզմի տեսական հիմքի իրենց տարբերակում ռասայի որևէ վերլուծության բացակայությունը դիտարկում եմ որպես լուրջ թերություն։ Համաժողովը ցույց տվեց, որ թեև հավատքի վրա հիմնված քրեակատարողական համակարգերի վերացման մոտեցումները կարող են լինել բավական հզոր, կազմակերպման ռազմավարությունները պետք է ավելի խորը գնան։ Մենք պետք է զարգացնենք և հանրածանոթ դարձնենք այն վերլուծությունները, որ բացատրում են, թե ինչու ամբողջ աշխարհում բանտային բնակիչների մեջ գերակշռում են մուգ մաշկով մարդիկ ու թե ինչպես է այս կառուցողական ռասիզմը կապված կապիտալի գլոբալացման հետ։

Դիլան Ռոդրիգես. Իրոք, համաձայն եմ, որ ICOPA-ի քաղաքական տեսլականը զարմանալիորեն սահմանափակ է, հատկապես հաշվի առնելով կոնֆերանսի հայտարարած հավատարմությունը ավելի ռադիկալ աբոլիցիոնիստական վերլուծությանն ու ծրագրերին։ Մի քանի սև ուսանող-ակտիվիստներ, ում ես հանդիպեցի ICOPA-ում, ինձ պատմեցին, թե որքան օտարված էին իրենց զգում համաժողովին, մասնավորապես, երբ պարզել էին, որ ICOPA-ի կազմակերպիչները չէին էլ փորձել դիմել Տորոնտոյի այն կազմակերպություններին, որոնց հետ այդ ուսանող-ակտիվիստներն աշխատում էին. օրինակ՝ ոստիկանական դաժանության դեմ աֆրոամերիկյան կոալիցիային, կամ սև բանտարկյալների աջակցության կազմակերպությանը, և այլն: Այնպես որ ես, իհարկե, կիսում եմ ICOPA-ին ուղղված քո քննադատությունը։ Միևնույն ժամանակ մտածում եմ, թե այսպիսի ռեակցիոն ազգային ու գլոբալ կլիմայում ինչպես կարող է բանտաբոլիցիոնիզմի նոր քաղաքական կազմավորում ձևավորել։

Անջելա Դեյվիս. Կան բանտերի վերացման բազմաթիվ պատմություններ։ 1974-ին հրատարակվեց սկանդինավացի գիտնական ակտիվիստ Թոմաս Մաթիսոնի սաղմնային տեքստը՝ «Աբոլիցիոնիզմի քաղաքականությունը», երբ Նյու Յորքի Աթիկայի խռովությունից ու եվրոպական բանտերում տեղի ունեցած ապստամբություններից հետո ակտիվիստական շարժումները կոչ էին անում բանտերի ապահաստատմանը։ Մաթիսոնը մտահոգված էր փոխակերպել բանտային բարեփոխումների շարժումները ավելի արմատական բանտաբոլիցիոնիստական շարժումների՝ վերացնելու բանտային համակարգը որպես պատժի հիմնական հաստատություն։ Հոլանդիայում մի պահ մինչև 1980-ականների առաջին կեսը բանտազրկման առաջընթաց տեսանք, որը կարծես հոլանդական համակարգը հաստատեց որպես բանտային համակարգի մոդել, իսկ ավելի ուշ բանտային շինությունների ու ազատազրկված բնակչության աճը ծառայեց աբոլիցիոնիստական գաղափարների խրախուսմանը։ 1990-ին քրեագետ Վիլլեմ դե Հաանը հրատարակեց իր «Փոխհատուցման քաղաքականությունը. Հանցագործություն, պատիժ և քրեական աբոլիցիա» գիրքը։ Ամերիկյան ակտիվիզմի պատմությանը վերաբերող գրքերից ամենահետաքրքիրը Ֆեյ Հանի Քնոփի 1976-ին հրատարակած «Բանտի փոխարեն. Ձեռնարկ բանտաբոլիցիոնիստների համար» գիրքն է։ Այն մատնանշում է ազատազրկման և «զարգացած, ազատ հասարակության» միջև հակասական հարաբերությունը։ Բանտաբոլիցիոնիզմը, ինչպես ստրկությունը վերացնելու շարժումը, հեռանկարային նպատակ է և ձեռնարկը պնդում է, որ աբոլիցիոնիստական մոտեցումը պահանջում է «հանցագործության» վերլուծություն, որը կհարաբերի այն սոցիալական կառույցների հետ և ոչ թե անհատի ու իրավաբանական անձի պաթոլոգիայի հետ, ինչպես նաև «հակահանցագործական» ստրատեգիաներ, որոնց ուշադրության կենտրոնում կլինի հասարակական ռեսուրսների ապահովումը։ Կան բանտաբոլիցիոնիզմի բազմաթիվ տարբերակներ, իհարկե, այդ թվում նաև այնպիսինները, որ առաջարկում են ընդհանրապես վերացնել պատժի գործոնը և փոխարինել այն հանցագործության դեմ հաշտարար արձագանքներով։ Իմ կարծիքով, աբոլիցիոնիստական տեսության և պրակտիկայի անհրաժեշտությունն այսօր տեղակայվում է այն փաստում, որ առանց արագ ընդլայնվող բանտային համակարգի, ճարտարապետության, հսկողության և քրեակատարողական համակարգի կորպորացման դեմ ռադիկալ դիրքորոշման, բանտային մշակույթը բոլոր իր ռասիստական ու տոտալիտար հետևանքներով հանդերձ կշարունակի ոչ միայն աճել, այլև մեր հասարակության մեջ կձևավորի ավելի ընդհանուր հասարակական հարաբերություններ։ Բանտը պետք է լուծարվի որպես սոցիալական խնդիրների հանդեպ լայնորեն կիրառվող մեթոդ, որովհետև դրանք կարող են ավելի հեշտ լուծվել այլ հաստատությունների ու միջոցների օգնությամբ։ Բանտաբոլիցիոնիզմը կոչ է անում մեզ պատկերացնել և ձգտել շատ տարբեր սոցիալական երկրապատկերի։

(ամբողջ զրույցը)

Անգլերենից թարգմանեց Շ. Ավագյանը։
Photograph © Ilka Hartmann. San Francisco, June 1, 1984.