>>>
Գիրքն այս ի տարբերություն մյուսների (ի հակասություն ինքն իրեն) չի կամենում անխտիր բոլոր ընթերցողներին գրավել, ու չկամենալով այն գրավիչ չէ: Այստեղ պարզապես արտագրվում են արդեն հազար ու մի անգամ տեղի ունեցած բաները, համենայն դեպս նկարագրի տաքսու երթը, Արաքսի ձեռքում դաշտային ծաղիկներն ու դու նայում ես Բաղրամյանով իջնող մեքենաներին: Տաքսին թեքվում է աջ, դեպի Գյուլբենկյան փողոց, ու արդեն հուսահատությունն է ներխուժում բաց պատուհաններից: Վարորդն անհամբերությամբ կանգնեցնում է մեքենան ու համբուրված լինելով դու դուրս ես գալիս հապաղելով պահը, հապաղելու ու հապաղված լինելու համար: Ու արդեն պահն արձանագրվում է անցյալում: Գրված որպես արձան. այսինքն բազալտի կամ մարմարի վրա ու անփոփոխ ու չկամենալով փոփոխվել, չցանկանալով որ պահն անցնի ու լեզուն այդ չի ակնկալում, չի ուզում ապրել քեզ հետ, քո կողքին:
Երևանն աղջիկն է կրկնության, ու կրկնվելով ու կրկնված լինելով նորոգում է տողերն այն որ իրեն են նվիրված (որ նորից չեն վերադառնում, վերադառնում են կրկին), նոր ոգի տալիս ու նորացնում քաղաքային միջավայրում, հատկապես` բանուկ, մարդաշատ վայրերում, արձան տեղադրելն ինչ-որ առումով վտանգավոր է, այն պետք է կենդանի շարունակությունը լինի իր միջավայրի, չխանգարի շրջակա ռիթմին ու երբ տեսա արձանը, այն տպավորությունն ունեցա, որ նա շարունակում է քայլել, շարունակում է շնչել բոլորի հետ, բոլորի համար: Բոլորի, բացի ինձանից—
Արձանագրի, ասում է Լուսինեն, գրի նրա մասին ու եթե ընդունակ ես, ապա գրիարձանը նրա, տաքսու մեջ կիսանստած, կարմիր շալով կիսափաթաթված ու այդպես կիսով չափ ու ոչ ամբողջական, ինչպես որ հիշողությունն է վերարտադրում, գրի Արաքսի մասին: Գրի այնպես որ զգամ, բայց բառացիորեն գրել նշանակում է ոչ թե ստեղծել իրական պատկերներ, այլ կործանել նմանությունը, ու սրբագրելով դու սրբում ես արատները, անհետացնում թերությունները, համբերատար սպասող, սպասված, որ իրենց հայտնաբերեմ լուսանկարչական իմ ապարատով, որ զուր էր ճիգը քո, ու զուր էին խոսքերն ու որ ընդունակ չես ու չես կարողանալու արձանագրել ու միայն ընդօրինակելով ուրիշներին, միայն ուրիշից փոխառնված բառերով է որ պիտի ստեղծես քո ճղճիմ արձանն ու միայն հասկանալով ու հասկացած լինելով որ ձախողվելու ես ու ձախողության համար:
—Եթե գրողն ի վիճակի չէ իր ապրումները բացահայտելու և գրելու, իսկ գրականությունը ի՞նչ է` մարդու հոգեկան վիճակի և մարդկային հարաբերությունների արտահայտությունն է, արվեստով տրված, ուրեմն, եթե մարդ վախենում է, ուրեմն նա ստեղծելու էլ ի վիճակի չէ:
—Բայց ի՞նչ է նշանակում քեզ համար արվեստն ու արվեստով տրվածը:
—Նու, եթե գրողի գործի մեջ խառնված են կեղծ համամարդկայինը, կեղծ հայրենասիրական բաներ, որպեսզի գրողը կարողանա մի ելք գտնել խոսք ասելու, բայց իրականում այնտեղ ոսկորով, մարմնով մարդը գոյություն չունի, այլ գոյություն ունի մտացածին մի կերպար, որ իբր թե, պիտի առաջնորդի ժողովրդին, կամ սովորեցնի, ահա սա արվեստի հակաիրականությունն է:
—Միգուցե կեղծ համամարդկայինի ու մտացածին կերպարի մե՞ջ պիտի փնտրես իրական մարդուն, որ խոսում է զարտուղի լեզվով . . .
—____________________________ -ն ասում էր, որ երբ որ լեզուն սուտ է խոսում, կամ գողացված է ինչ-որ մեկից, իրական լեզու չէ, հիվանդ լեզու է, դատապարտված է մահվան: Որովհետև սուտ լեզուն չի կարող գոյատևել երկար ժամանակ, իսկ երբ ճիշտ է խոսում, լեզուն դրանից բացվում է, ինքը զարգանում:
—Հիվանդ լեզու . . . իսկ ո՞րն է առողջը: Չկա՞ արդյոք մի միջանկյալ չափ, որտեղ լեզուն ոչ ստում է ու ոչ էլ ճիշտը խոսում, այլ գոյություն ունի ինքնիրհամար: Միգուցե զարգացումն անհրաժեշտություն կամ նախապայման չէ:
—Լեզուն զարգանում ու փոփոխվում է կենդանի խոսքով: Սա իմ անձնական համոզումն է: Ես գրականագետ չեմ, բայց մտածում եմ որպես մեկը, ով սիրում է կարդալ. արևմտահայ և արևելահայ գրականություն կարդացել եմ պատանեկության տարիներից, և ինձ համար նկարչությունից զատ սիրելի բանը հայերեն լեզուն է, հայերենով գրած գրականությունն է, որ ինձ համար ամենահուզիչն է:
—Լեզուն երբեմն էլ գողացված է, տարօրինակող: Ի՞նչ է թարգմանությունը եթե ոչ գողություն . . . Չէ որ ասում են, որ լեզուն հարստանում է թարգմանության շնորհիվ: Իսկ հարստանալ կարելի է միայն գողությամբ ու տարօրինակելով, որ նորը բնօրինակից դառնա անճանաչելի, տարբերված . . .
—Նու, ես խոսում էի կոնկրետ նրա գրքի մասին . . . ի՞նչ էր վերնագիրը . . . «Զարգարյանի որտեղը», հա՞: Ուրեմն տես, Նատալի Սարոտն էլ նման մի գիրք ունի, կոչվում է «Ոսկե պտուղները»: Վեպ է նոր վեպի մասին, թե ինչպես են, ինչպիսի հանդիսավորությամբ են ընդունում ու քննարկում այդ նորաստեղծ գիրքը փարիզյան ինքնապարփակ գրաճանաչներն ու քննադատները . . .
—Բայց քիչ առաջ դու կեղծ համամարդկայինի մասին էիր խոսում . . . լեզվի հիվանդությունից . . .
—Նու, այո, կեղծ` եղածի փոխանցման անկարողությունից: Սարոտի վեպում հեղինակին հաջողվում է մերկացնել այն մրցակցության կեղծիքն ու դատարկապորտությունը, որին տրվում են քննադատները. թե ով է տալու ամենաճիշտ (հասկացիր` սենսացիոն) գնահատականը: Արվեստի գնահատականը: Սկզբում նոր վեպը պաշտում են ու մեջբերումներ անում ասես Աստվածաշնչից, հետո կուռքի նման քանդում ու ոտնահարում: «Զարգարյանի որտեղ»-ում գնահատականը տալիս են հենց ներսից, գրքի ներսից, նու, ասեմ կերպարներն են տալիս, հա՞, բայց այստեղ դա չէ էականը . . . Այլ այն, որ հեղինակն ի վիճակի չէ իր ապրումները բացահայտելու և փոխանցելու թղթին, ինչ-ինչ պատճառներով, ինչ-որ մի բան իրեն խանգարում է, բեմական ինչ-որ կոնվենցիաներից չի կարողանում ձերբազատվել: Միգուցե և վերադարձի հետ է այդ ամենը կապված . . .
Լուսինեն ցած է դնում իր Praktica LTL 3 ապարատը: Շմավոնը դեռ թեքված է դեպի Արաքսն ու ինչ-որ բան է պատմում. հետևում կայծկլտում է ֆալոսակերպ լույսերի շղթան, որ պարուրված է ծառի բնին: Կոնսերվատորիայից չեն լսվում երաժշտության ձայներ ու ընդհանրապես քամին իրենով է արել պուրակը: Լուսինեն վառում է իր չորրորդ սիգարետը, Շմավոնը հիշում Բարնսի գրքից մի տող` Երբևէ մտածե՞լ ես գիշերվա մասին—Ah, mon dieu! La nuit effroyable! ու դիպչում Արաքսի մազերին: Այս ամենը քեզ համար, սիրելի Լուսինե, քո ապարատի հայացքի ներքո ես կկրկնեմ, սիրելիս, որ չեմ կարողանում քեզ համար ստեղծել «իսկական» գրականություն ու ընդամենը արտագրում եմ ուրիշի խոսքերն ու քեզ հավատացնում որ դրանք կարդում ես առաջին անգամ: Արաքսին կայացնելու համար ու նրան շունչ տալու այնպես որ դու սթափվես խիստ սովորական այս պահից, նոր բան չասող, անհետաքրքիր այս նկարագրություններից ու զգաս, իսկ ապրելու համար սա շատ քիչ է, անբավարար:
Սպասիր: Սպասիր: Սպասիր—
Ես քեզ շեղեցի ու դու հիմա տարվել ես բազալտով, սպասիր—ոչ—ոչ այդպես: Ոչ արձանագրություն ու ոչ էլ արձանագրված, այլ դարձած, դարձվող ու դառնալու համար, կայացրա նրան, նորովի: Գրի նրան տեսնելու դժվարությունից, արգելքներից որ նա դնում էր դնելով ու դնելու համար իր երկրպագուների վրա, արգելափակելով նրանց ճանապարհը, ու թե որքան էին ուզում (շվեդացի կինը որ նորագույն երկրպագուներից էր) տեսնել նրա արվեստանոցը, հպվել նրա գործիքներին, ներկերին, շոշափել նրա պատի մեծության կտավները, ու թե ինչպես մի օր, հունիսին, նա մեզ բոլորիս հրավիրեց այնտեղ (շվեդացի արվեստաբանն էլ էր մեզ հետ), ու մենք հրավիրված լինելով արբեցինք, արբեցինք Կոնտրաստում նստած, Կասկադի տակ, ու միայն դու գնացիր, Շմավոն, դու տեսար, դու հպվեցիր նրա գործիքներին, ներկերին, շոշափեցիր նրա կտավները քո ածականներից զուրկ մատներով:
Մատներս այլևս իմը չեն, մտածում է Շմավոնը, նրանք այլևս չեն ակնկալում, չեն ցանկանում ապրել ինձ հետ, չեն հպատակվում քայլելով Ջարուբյանի 34-ից, բնակելի շենքերի նեղ բակերի միջով, անցնում ենք ծիծաղող տղամարդկանց մոտով, համարյա թե կեսգիշեր է: Գիտեմ որ Մաշտոցի ու Մոսկովյանի խաչմերուկում ենք, բայց ինձ թվում է որ հիվանդանոցի սենյակիս վարագույրներով ենք պարփակված: Մութ է, չնայած որ սպիտակ են: Մթության մեջ դա չի երևում, բայց ես գիտեմ: Երկար ժամանակ կանգնած ենք մնում Քոչարի թանգարանի մոտ:
>>>
No comments:
Post a Comment