queer minsk

«DOTYK» – першы беларускі квiр-кінафестываль у Мінску

Suzanne Lacy’s International Dinner Party in feminist curatorial thought

Venue | Gallery, Toni-Areal, ZHdK Zurich University of the Arts, Level 5 + 6 Pfingstweidstrasse 96

Time | March 21–April 13, 2015

Opening | March 20, 2015, 7 p.m.

Organized by Eleonora Stassi, a collective dinner commemorates Lacy’s International Dinner Party on the occasion of the exhibition opening.

Opening hours | Tuesday–Thursday, 3–6 p.m.

«The International Dinner Party» was a simultaneous worldwide dinner happening created by Lacy and Pruess to publicize networks of feminist and women’s development organizations around the globe on the eve of Judy Chicago’s «The Dinner Party» exhibition at the San Francisco Museum of Modern Art. The project with its over 2000 participants from all parts of the world, demonstrated the extent of feminist organizing in a pre-Internet era.

Taken together, the International Dinner Party’s messages constitute an instant archive of feminist practice and thought. The «Suzanne Lacy’s International Dinner Party in feminist curatorial thought» exhibition joins Lacy’s 1979 art project with four contemporary collectives: ‹Aktion Arkiv›, ‹Queering Yerevan›, ‹radical practices of collective care› and ‹Red Min(e)d›. These collectives use different artistic and curatorial methods to combine activism, feminism, friendship, transnational collaboration, and critically involved spatial practices. In different ways, these collectives produce emergent feminist and queer feminist archives.

Curated by Elke Krasny

__

Postgraduate Programme in Curating, www.curating.org 

Research Platform for Curatorial and Cross-disciplinary Cultural Studies, Practice-Based Doctoral Programme; A co-operation of the Department of Art at the University of Reading (UK) with the Postgraduate Programme in Curating at the Zurich University for the Arts, Institute Cultural Studies, Department Cultural Analysis (CH); Programme directors: Susanne Clausen and Dorothee Richter.

Անտեր, անիշխան, անսահման մեկնակետ

Ո՛չ պետությանը,

Ո՛չ սահմաններին,

Ո՛չ հայրիշխանությանը,

Ո՛չ տերերին:

Կարևոր է կարողանալ անընդհատ հարցականի տակ դնել մեզ մատուցված ճշմարտությունները։ Մարդկային պատմությունը մշտապես եղել և մնում է մարդու կամ խմբերի պայքար ընդդեմ պետության և նույնիսկ «հասարակության»՝ պետության պաշտամունքով ենթարկեցված մեծամասնության։ Մարդը մշտապես կռիվ է տվել իր առաջադիմությանը խոչընդոտող արհեստական արգելքների դեմ։

Միտքը սահմաններ չունի, միտքը հնարավոր չէ սահմանափակել պետության, սահմանների, որևէ իշխանության կամ տերերի պարտադրանքով։ Սահմանի առկայությունը վտանգի ու պաշտպանության կարիքի պատրանք է ստեղծում: Սահման դնելու պահից ծագում է դրանից ազատագրվելու անհրաժեշտությունը։ Մարդկային միտքը միշտ խաթարվել է ավանդույթով ու սովորույթով, այլասերված կրթությամբ, որը բխում է իշխանություն և արտոնություններ ունեցողների, այսինքն՝ պետության և իշխող էլիտայի շահերից։ Պետությունը և սոցիալական ինստիտուտները գալիս ու գնում են, իսկ մարդը մնում է և շարունակում։

Կար ժամանակ, երբ պետությունն անհայտ էր ու անիմանալի։ Մարդկային հանրույթը միշտ չէ, որ պետության ձևով է եղել: Կարծիք կա, որ պատմական որոշակի շրջանում մարդկային հանրույթը եղել է մարդկանց միջև կամավոր փոխօգնության  ասոցիացիա. ավելի հմուտ և ավագ անդամներն օգնում էին լուծելու կենսական խնդիրները, ոչ թե իշխում կամ շահագործում էին անհատին, իսկ անհատն ազատ էր ու հավասար հարևանին։ Քաղաքական կառավարությունը և պետությունն ի հայտ եկան թույլերի նկատմամբ առավելություն ձեռք բերելու ուժեղների ցանկությունից, մեծամասնության վրա իշխելու՝ փոքրամասնության ցանկությունից։ Պետությունը լեգալության ու իրավունքի ձև էր տալիս անարդարությանը, որը փոքարամասնությունը հասցնում էր մեծամասնությանը։ Իրավունքի ձև տալն անհրաժեշտ էր, որպեսզի ավելի հեշտ լիներ իշխել մարդկանց, որովhետև ոչ մի կառավարություն չի կարող գոյություն ունենալ առանց մարդկանց՝ բաց, լռելյայն և ենթադրելի համաձայնության։

Սահմանադրականությունը և ժողովրդավարությունն այդ իբրև թե «համաձայնության» ժամանակակից ձևերն են։ Այդ համաձայնության հիմքը հավատն է առ հեղինակությունը, վերջինիս անհրաժեշտ բնույթը։ Հիմքում այն է, որ մարդը չար է, սարսափելի և անունակ է իմանալու՝ ի՞նչն է իր համար լավ, իսկ ի՞նչը՝ վատ։ Այս դոգմայի շնորհիվ էլ գոյություն ունեն և պահպանվում են կառավարությունը, աստվածը և պետությունը։

Կյանքն սկսվում և ավարտվում է անհատով։ Առանց նրա չկա ռասա, մարդկություն, պետություն, նույնիսկ «հասարակությունն» է անհնար առանց մարդու։ Հասարակությունը գոյություն ունի մարդու համար, ոչ թե մարդը հասարակության։ Մարդն է ստեղծում հասարակությունը կամ տարբեր հանրույթները՝ այլ մարդկանց հետ համակեցության համար: Մարդն է, ով ապրում է, շնչում ու տառապում։ Միշտ էլ մարդն է ստեղծել նորույթը, գյուտը, հրաշքը, ոչ թե՝ կառավարությունը, ընդ որում միշտ արգելքների, հետապնդումների և իշխանության միջամտության դեմ պայքարի արդյունքում։

Պետությունը, կառավարությունը՝ իր գործառույթներով ու իշխանություններով, իրական մտահոգություն է ամեն մտածող մարդու համար։ Արդյոք պե՞տք է ունենալ ուժեղ պետություն, ո՞րն է նախընտրելի՝ պառլամենտարիզմը, ֆաշիզմը, դիկտատուրան, ժողովրդավարությունը, թե՞ ինչը։ Քաղաքական կյանքում ազատագրման ճանապարհը ցեղային առաջնորդի կամ կլանի, թագավորի, կառավարության, պետության հեռացման մեջ է։ Պետությունն ընդամենը օրենսդրական և ադմինիստրատիվ մեքենայի անվանում է, որի միջոցով բյուրոկրատաբար թողարկվում են որոշակի գործեր մարդկանց համար։ Պետությունը աբստրակցիա է, որը կարող է հրամայել, արգելել, դատել ու պատժել։ Այնքան զինված է, որ մարդը իր պարտքն է համարում ծառայել նրան։  

Հեղինակության ուժեղ պաշտպանությունը միտեսակության մեջ է, դրանից չնչին շեղումն իսկ մեծ հանցագործություն է։ Համընդհանուր մեքենայացված արտադրությունն ավելացրեց միաչափություն ճաշակի, հագուստի, գաղափարների, սովորույթների, մտքերի, այլ կերպ ասած  «հասարակական կարծիքի» մեջ: Քչերն են համարձակվում դրա դեմ դուրս գալ։ Ով հրաժարվում է ընդունել դա, հանկարծ անվանվում է «անհարմար», «ուրիշ», կյանքի ստագնացիայի մեջ խանգարող։

Պետության և մարդու շահերը հիմնովին տարբերվում են և անտագոնիստական են միմյանց նկատմամբ։ Պետությունը և քաղաքական ու տնտեսական ինստիտուտները կարող են գոյություն ունենալ միայն ձևավորելով մարդուն սեփական կարիքների համաձայն՝ սովորեցնելով հարգել օրենքն ու «կարգուկանոնը», սովորեցնելով հնազանդվել, ենթարկվել և անբեկանելիորեն հավատալ պետության իմաստությանն ու արդարությանը, լիակատար անձնազոհությամբ ծառայել, երբ հրամայում է պետությունը։ Առանց ազատության չկա անհատականություն, իսկ ազատությունը հեղինակության ամենամեծ վտանգն է։ Մարդը ձգտում է ավելի ազատ հարաբերությունների, որոնք կարող են ստեղծվել միայն ան-իշխանությամբ, որովհետև իսկական ազատությունը «սահմանադրություն» անունով թղթե կտոր չէ, ոչ էլ  «լեգալ իրավունք» կամ «օրենքը»: Դա բացասական ազատություն չէ, երբ դու ազատ ես ինչ-որ բանից, այլ դրական ազատություն է՝ ազատագրում հանուն, լինելու, անելու՝ ակտուալ և ակտիվ հնարավորությունների ազատություն։ Պետությունը-իշխանությունը գործարք է առաջարկում՝ ապահովել քաղաքացիների անվտանգությունը, իսկ փոխարենը ստանալ բռնություն գործադրելու լեգիտիմ իրավունք: Մենք համաձայնվում ենք ընդունել պետության առաջարկած օրակարգն ու կանոնները և թույլ ենք տալիս նրան կարգավորել մասնավոր և հանրային տարածքը/կյանքը: Այս համակարգում ավանդական ընտանիքի մոդելով ավագները հովանավորում և վերահսկում են՝ «տիրություն են անում», կրտսերներին․ պետությունը հովանավորում ու վերահսկում է քաղաքացիներին, ինչպես հայրը՝ զավակներին, իսկ միջազգային հարաբերություններում խոշոր պետությունները գաղութատիրական խնամակալություն են հաստատում ավելի փոքրերի նկատմամբ։ Ժամանակակից պետության ձևավորման ընթացքում կանանց և երեխաների կյանքի ու մահվան տնօրինումն ընտանիքի գլխավորից անցնում է Պետությանը, որը շարունակում է երաշխավորել կանանց ենթարկեցումը և «կցվածությունը» տղամարդկանց՝ հորը և ամուսնուն, օրենսդրորեն և տնտեսապես՝ արգելելով կանանց քաղաքական սուբյեկտացումը:

Հայրիշխանությունում իշխանությունը պատկանում է ընտանիքի գլխավորին՝ հորը և անձնական ունեցվածքի սեփականատիրոջը. անձնական ունեցվածքի կազմում մտնում են կինը և երեխաները: Հայրիշխանության մեջ սուբյեկտը, մարդը միայն տղամարդն է, ընդ որում սպիտակամորթ, եվրոպացի, քրիստոնյա, հետերոսեքսուալ տղամարդը: Մարդու իրավունքներ ասելով՝ նկատի են առնվում հենց տղամարդու իրավունքները: 1789թ․ Ֆրանսիայում հրապարակված «Մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագիրը» հանգիստ կարելի է անվանել «Տղամարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագիր»։ Այդ փաստաթղթում բացակայում էր կանանց քաղաքացիական իրավունքների ճանաչումը և սեռերի հավասարության գաղափարը։ 18-րդ դարում տեղի ունեցան կանանց առաջին քաղաքական ելույթները՝ ի պաշտպանություն սեփական քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքերի։ Մարտահրավերը նետվեց ֆեմինիզմի «նախամայր» Օլիմպիա դը Գուժի կողմից, ով 1791թ․ հեղինակեց, հրապարակեց ու բարձրաձայնեց առաջին ֆեմինիստական մանիֆեստը՝ «Կանանց և կին քաղաքացիների իրավունքների հռչակագիրը»: Երկու տարի անց նա հակահեղափոխականության մեղադրանքով Ֆրանսիայում գիլյոտինի ենթարկվեց։ Նրանն են հետևյալ խոսքերը․ “Եթե կինն արժանի է կառափնարան բարձրացվելու, ուրեմն արժանի է նաև պառլամենտ մտնելու”:

Քանի դեռ երեխայի խնամքը և տնային տնտեսության կազմակերպումը մնում է կնոջ ուսերին, ընտանիքը կնոջ համար դառնում է ոչ թե գործընկերություն, այլ թակարդ։ Եթե կնոջ վրա այդպիսի պատասխանատվության բեռ է դրված, նա չի կարող լիովին մասնակցել տնտեսական և քաղաքական կյանքին։ Հենց այդ պատճառով էլ ֆաշիստական, տոտալիտար և պահպանողական հասարակությունները, ինչպես նաև եկեղեցին կողմ են այն գաղափարին, որ կինը պետք է տանը մնա և մեծացնի երեխաներին։ Կապիտալիստական հասարակությունում ավելի ձեռնտու է չընդունել աշխատանքի կանանց, ովքեր կարող են երեխայի խնամքի համար նպաստ պահանջել, ու դրա փոխարեն նրանք կարող են ստիպել կանանց ավելի շատ երեխաներ ունենալ, ովքեր էլ կդառնան աշխատուժի հաջորդ սերունդը։

Հանրային ու քաղաքական ոլորտն ավանդաբար հասանելի են եղել միայն տղամարդուն, իսկ կնոջ տեղը եղել է «ստվերում», առանց քաղաքական կյանքի վրա ազդելու իրավունքի։ Պետությունը  «պետական» քաղաքականության դիրքից կնոջ վզին է փաթաթում իր տեղն ու դերը ընտանիքում, փորձում է վերահսկել կնոջ սեռականությունը և ինքասահմանման հնարավորությունը։ «Անձնականը քաղաքական է» ֆեմինիստական շարժման երկրորդ ալիքի դասական կարգախոսը ցույց է տալիս, որ քաղաքականությունը բազմաչափ է և իր մեջ ներառում է պատմության մեջ կանանց պայքարի փորձը, որն սկսվել է հենց մասնավոր ոլորտից՝ ընտանիքից, որը հայրիշխանության մեջ կնոջը ճնշող և շահագործող հիմնական ինստիտուտն է։ Ընտանիքի մասին պատկերացումները փոխել նշանակում է քաղաքական հեղաշրջում անել, վերացնել «պետության բջիջ ընտանիքին»։ Այդ իմաստով կնոջ ցանկացած գործողություն քաղաքական բնույթ է կրում, որովհետև դա կրում է իմաստ, իսկ քաղաքական պայմանները ձևավորվում են մեր գործողություններից։

Քաղաքականությունը կուսակցական կամ նախընտրական արշավների սահմանափակ աշխարհը չէ, այլ իշխանական հարաբերություն է, որը թափանցում է ամբողջ հասարակության ու մշակույթի մեջ։ Իշխանությունը դոմինանտության ու ենթարկեցման հարաբերությունների ամբողջություն է, որը գոյություն ունի ոչ միայն պետության և բիզնեսի կազմակերպման մեջ, այլև լեզվի, արվեստի, ճարտարապետության, գիտելիքի, արտադրության ձևերի, կրոնի կազմակերպման, գեղեցիկի մասին պատկերացումների, ընտանիքի, սիրո, սեքսի մեջ։ Քաղաքականությունը իշխանական հարաբերություններն ամրապնդելու միջոց է։ Անձնականը քաղաքական է, որովհետև ներծծված է իշխանական հարաբերություններով և չի կարող փոխվել առանց դրանք հաղթահարելու։

Այսպիսով, անտեր, անիշխան, անսահման մեկնակետը դառնում է միակ տեղը, ուր միտքդ հնարավոր է:

տես՝ մեկնակետ։

Շարունակելի․․․

Curating Everything (Curating as symptom)

20th March 2015, 1 pm at Migros Museum für Gegenwartskunst /// Concept: Dorothee Richter, Postgraduate Programme in Curating in cooperation with Alena Nawrotzki, Migros Museum für Gegenwartskunst.

Friday, 20th of March, 1–5pm 1–1:45pm // Dorothee Richter "Curating – politics of knowledge production" 1:45–2:30pm // Sergio Edelsztein "Are boycotts the new 'Collective Curating'?" 2:30–2:45pm // Break 2:45–3:30pm // Sebastian Baden "Terror Worldwide? Curating after the Stockhausen-Syndrome" 3:30–4:15pm // Katharina Morawek "Involvements" 4:15–5pm // Panel "Curating and politics"

Exhibition Opening at ZHdK Gallery, Friday, 20th of March, 7 pm: "Suzanne Lacy's International Dinner Party in feminist curatorial thought," curated by Elke Krasny with: Aktion Arkiv, Queering Yerevan, radical practices of collective care and Red Min(e)d; ZHdK Gallery 1 + 2 (E05_5.K09 / E04_4.K13), Toni-Areal, Pfingstweidstr. 96, 8005 Zurich

Saturday, 21st of March 10am­–7:15pm 10–11am // Felix Ensslin "Material and Thought: Contemporaneity and The Thing(s) of Curating" 11–11:15am // Panel Introduction/Moderation: Elke Krasny 11:15–12am // Marsha Meskimmon "Feminism's 'Curatorial Turn': What, Why and Whither?" 12–12:45pm // Frederikke Hansen "The Drive to Remember: Kuratorisk Aktion's Curatorial Engagement with Invisibilized Coloniality and Indigineity in the Nordic Region and beyond" 12:45pm–1pm // Break 1–1:45pm // Fatima Hellberg "Transformations – or how to deal with affect and method" 1:45–2:30pm // Panel "Feminist Turn in Curating," moderated by Elke Krasny 2:30–3:30pm // Break

3:30–4:15pm // Axel Wieder "Critical Populism" 4:15–5pm // Ursula Biemann "Making the World Matter" 5–5:45pm // Inke Arns "Curating (in) a Post-digital/Post-media/Post-Internet World" 5:45–6:30pm // Ellen Blumenstein "The Curator and Her Double: The Cruelty of the Avatar" 6:30–7:15pm // Panel "Curating/the public (and digital media)"

Theoretical Outlines Dorothee Richter Felix Ensslin

Curating and politics How does art and curating interfere into the ideological sphere? How to make politics with curating? And what problems does this present? Sergio Edelsztein Sebastian Baden Katharina Morawek

Feminist Turn in Curating The panel discusses the implications of a feminist turn in curating. What are the historical legacies of feminism? How do feminist, queer feminist, postcolonial, and critical theories and practices intersect with regard to curating? What are the possible feminist curatorial futures? Elke Krasny Marsha Meskimmon Frederikke Hansen Fatima Hellberg

Curating / the public (and digital media) What does the public mean in relation to curating? How to work with publics? And what does digital media offer in the relation to the new relation of space and time? Anything, anywhere, anytime? Axel Wieder Ursula Biemann Inke Arns Ellen Blumenstein Cooperation: Research Platform for Curatorial and Cross-disciplinary Cultural Studies, Practice-Based Doctoral Programme, University of Reading, Fine Art Department of Art and Postgraduate Programme in Curating, www.curating.org, ICS, ZHdK

##

The Postgraduate Programme in Curating is conceived of as a discursive platform which imparts key areas of contemporary exhibition-making by way of praxis-oriented project ­work. With instruction modules, group activities, seminars and lectures held by an international selection of guest lecturers, various fields of knowledge are researched and projects are developed and carried to realization.

See original here >>

Գողացված տոնը. վերաքաղաքականացրու Մարտի 8-դ

Կանանց միջազգային օրը՝ Մարտի 8-ը, Հայաստանում նորից վերականգնվելով 2001թ-ին նշվում է արդեն իբրև «Կանանց տոն»: Երբ ապրիլի 7-ը ներմուծվեց հայկական տոնացույց որպես մայրության և գեղեցկության տոն, այն ներկայացվեց իբրև «խորհրդային» անցյալից հրաժարվելու փորձ։ Ապրիլի 7-ը հետխորհրդային ազգայնական/կրոնական տրամադրությունների զարթոնքի ազդեցությամբ ներմուծվեց պաշտոնական տոնացույց՝ որպես Մայրության եւ գեղեցկության տոն` առնչվելով քրիստոնեական Ավետման տոնի հետ և փոխարինելով Մարտի 8-ի տոնին: Իհարկե, այս տոնին ևս հաղորդվեց կնոջը օբյեկտացնելու բովանդակություն և, ըստ էության, դրանց տարբերությունը հնարավոր է զգալ այնքանով, որ Մարտի 8-ը ոչ աշխատանքային օր է։ Հանրային ընկալումներում էլ Մարտի 8-ից ապրիլի 7-ն ընկած ժամանակահատվածը սկսեց ընկալվել որպես «կանանց միամսյակ»։

Կանանց միջազգային օրն ամբողջ աշխարհում նշվում է որպես տոն՝ ի պատիվ կին աշխատավորների և այլ ասպարեզներում պայքարող կանանց: Այս օրը նշանավորվել է՝ շնորհիվ 19-րդ դարի կեսերին տեղի ունեցած ամերիկացի կին աշխատավորների երկու գործադուլների։ 1857թ. մարտի 8-ին Նյու Յորքում դերձակ կանայք կազմակերպել էին երթ և ցույց` պահանջելով աշխատանքային պայմանների բարելավում, 10-ժամյա աշխատանքային օր և հավասար իրավունքներ կանանց համար: Այդ օրը ոստիկանությունը ցրեց նրանց հավաքը: 51 տարի անց՝ 1908թ., այդ օրվա պատվին, մարտի 8-ին նրանց քույրերը՝ նույնպես դերձակներ, դուրս եկան երթի` պահանջելով ձայնի իրավունք, անմարդկային աշխատանքային պայմաններով արտադրամասերի և երեխաների շահագործման արգելում: Նորից, իհարկե, հայտնվեց ոստիկանությունը: Իսկ Երկրորդ Ինտերնացիոնալի կոնգրեսի ժամանակ՝ 1910թ., հարյուր կին-սոցիալիստներ միաձայն աջակցեցին գերմանացի կին սոցիալիստ Կլարա Ցետկինին, ով առաջարկեց հայտարարել այդ օրը Կանանց միջազգային օր՝ ի հիշատակ ամերիկյան երթերի և ի պատիվ ամբողջ աշխարհի աշխատավոր կանանց:

Տոնի իմաստի խեղաթյուրման գործընթացը նոր չէ. նույնիսկ իրեն սոցիալիստական հռչակած ԽՍՀՄ-ում պարբերաբար փոխվում էր այդ տոնի իմաստը` Կանանց սոլիդարության օրվանից վերջնականապես վերածվելով «գարնան, սիրո և կանացիության» տոնի: Այս վերջին հանգրվանում է նաև Հայաստանը 2015թ.։

Փետրվարյան հեղափոխությունը, որը հանգեցրեց ցարական միապետության կործանմանը և ժողովրդավարական փոփոխություններին, սկսեց հենց կանանց ցույցերից. առաջին ցույցն անցկացվեց Պետրոգրադում մարտի 8-ին «Հաց և խաղաղություն» պահանջով: Չնայած բոլշևիկները ստիպված էին շնորհակալություն հայտնել կանանց՝ հեղափոխական իրադարձություններում ունեցած ներդրման համար, սակայն իրականում նրանք ինքնակազմակերպված և գիտակից կանանց պոտենցիալը դիտարկում էին իբրև գործիք. բոլշևիկներն ուզում էին վերահսկել այդ կանանց և օգտագործել նրանց՝ հասարակության վրա սեփական քաղաքական ազդեցությունն ուժեղացնելու համար:

Սովետական իշխանության առաջին իսկ տարիներից սկսվեց Մարտի 8-ի օրվա իմաստի խեղաթյուրումը: Նախ, շեշտադրումը փոխվեց գենդերային հավասարությունից դեպի դասակարգային պայքար. այդ օրը սկսեցին անվանվել կին աշխատավորների՝ պրոլետար կանանց սոլիդարության օր: Միաժամանակ, կանայք, փաստորեն, զրկված են եղել Կանանց միջազգային օրվան նվիրված անկախ զանգվածային միջոցառումներ նախաձեռնելու հնարավորությունից: Այդ լիազորություններն անցել էին կանանց խորհուրդներին` կուսակցական բջիջներին կից հատուկ համակարգերին, որոնք ստեղծվել էին դեռևս 1919թ.՝ բոլշևիկյան քաղաքականությանն ավելի մեծ թվով կանանց ներգրավելու նպատակով: 1920-ականներին Մարտի 8-ը դեռ կապ ուներ կանանց հավասար իրավունքների հետ: Այդ ժամանակների քաղաքակական հռետորաբանությունը լի էր «խոհանոցային ստրկությունից կնոջ ազատագրման» և աշխատողների շահագործման դեմ դասակարգային պայքարի, աշխատավոր և գյուղացի կանանց սոլիդարության մասին լոզունգներով: Իրականում դա համապատասխանում էր սովետական իշխանության առաջին տարիների գենդերային քաղաքականության նախընտրություններին. սովետական էմանսիպացիոն ծրագրի նպատակն էր կանանց զանգվածային ներգրավումը կոմունիզմի կառուցման գործում, որը նրանց կրթության, մասնագիտական պատրաստության և հանրային լայն մասնակցության կարիքն ուներ: Դրա հիմքում էր դրված կնոջը տղամարդուն հավասարեցնելու գաղափարը. կանանց պետք էր ազատագրել, «ձգել» մինչև իդեալական մարդու՝ տղամարդ աշխատավորի մակարդակը: Այդ ժամանակի քարոզչական պաստառները ցույց են տալիս կին պրոլետարի տղամարդանման կերպարը: Ներկայացվում էր, որ կոմունիստական կուսակցությունը և սովետական իշխանությունը կնոջը պարգևել են իրավունքներ, ազատագրել են հայրիշխանական լծից, բարձրացրել ավելի բարձր մակարդակի, տվել ինքնարտահայտման հնարավորություն, և այլն: Ըստ այդմ, կանայք պետք է վարձահատույց լինեին անձնվեր աշխատանքով, արդարացնեին մեծ սպասումները և ապացուցեին, որ արժանի են իրենց նկատմամբ ցուցաբերված բարձր վստահությանը: Այդ ընթացքում հասարակական գիտակցության մեջ ամրապնդվում էր այն կարծիքը, որ հենց սովետական պետությունն ու կոմունիստական կուսակցությունն են կանանց տվել իրավունքներ, այլ ոչ թե կանայք են այդ իրավունքները նվաճել հեղափոխական պայքարի արդյունքում:

Ստալինյան նոր Սահմանադրության (1936թ.) ուժի մեջ մտնելուց և «կանանց հարցը» ԽՍՀՄ-ում պաշտոնապես լուծված հռչակելուց հետո Մարտի 8-ը դառնում է սովետական կանանց ձեռքբերումների ստուգատես, որի քանակական և որակական չափանիշների մասին հայտարարվում է կուսակցության վերնախավին հատուկ զեկույցներով: Մարտի 8-ը սկսում է կրել արտահայտված քարոզչական բնույթ, մինչդեռ խնդիրների և կանանց դեմ խտրականության քննարկման հնարավորությունները վերանում են:

Երկրորդ աշխարհամարտից հետո, հաշվի առնելով պատերազմի արդյունքում առաջացած ժողովրդագրական ճգնաժամը, ԽՍՀՄ-ում ծնելության խրախուսման քաղաքականություն է տարվում: Մարտի 8-ը սկսում են զուգորդել մայրության խրախուսման հետ: Հետպատերազմյան պաշտոնական հռետորաբանությունն արմատապես տարբերվում է նախորդ երկու տասնամյակների հռետորաբանությունից` սեռերի միջև տարբերությունների վերացման անհրաժեշտության վերաբերյալ կարգախոսներին հաջորդում է այդ գենդերային տարբերությունների խրախուսումը, հատուկ շեշտ է դրվում դրանց հանրային կարևորության վրա: Հայրենիքի առնական պաշտպանի կերպարը հակադրվում է հոգատար, սիրող և հավատարիմ կին-մոր կերպարին, իսկ այդ ժամանակների վիզուալ քարոզչության մեջ կնոջ կերպարները դառնում են ավելի կանացի: Գենդերային դերերի բևեռացման այդ միտումը («իսկական տղամարդու» և «իսկական կնոջ» փոխլրացնող բնորոշիչ հասկացություններով) գերիշխող մնաց պետական գենդերային գաղափարախոսության մեջ մինչև ԽՍՀՄ-ի գոյության վերջին տարիները:

Սառը պատերազմի ժամանակահատվածը սովետական քարոզչության մեջ աչքի է ընկնում «ազատ սովետական կնոջ» կերպարի է՛լ ավելի ակտիվ օգտագործմամբ: 1960-ական թվականների սկզբին Մարտի 8-ի առթիվ շնորհավորական բացիկներն ու ցուցապաստառները լի են ժպտացող կանանց (հաճախ երեխաների հետ) պատկերներով, տարբեր ռասաների և սոցիալիստական ճամբարի երկրների ազգությունների ներկայացուցիչ կանանց պատկերներով, ովքեր հայտարարում են համաշխարհային խաղաղության համար պայքարին սոլիդարության մասին և վկայում սոցիալիստական կարգի առավելությունների մասին: Մարտի 8-ի տոնումն ամենուրեք անցնում է՝ «Սովետական կանայք ամենաերջանիկ կանայք են աշխարհում» աշխույժ կարգախոսերի ներքո՝ հակադրվելով կապիտալիստական երկրների՝ շահագործվող և խտրականության ենթարկվող կանանց ցավալի վիճակի հետ: Աշխատանքային կոլեկտիվներում կանանց միջազգային օրվա տոնակատարությունը զուգորդվում է կնոջ նկատմամբ անխոնջ հոգատարության համար կուսակցության և կառավարության փառաբանմամբ, ինչպես նաև արտադրության մեջ առաջատար կանանց և սոցմրցություններում հաղթող կանանց պարգևատրմամբ:

1965թ-ին Մարտի 8-ը պաշտոնապես ոչ-աշխատանքային օրվա կարգավիճակ ստացավ, ինչը շրջադարձային եղավ Կանանց օրը նշելու իմաստի և ոճի դիտանկյունից: Մարտի 8-ը հանրային տարածքից տեղափոխվեց անձնական ոլորտ՝ ընտանիք: Պետք չէ մոռանալ, որ խռուշչովյան «հալոցքի» ժամանակահատվածն իր հետ բերեց հանրային կյանքի որոշակի լիբերալացում, ապրելակերպի բարելավում և մինչ այդ իբրև «բուրժուական հետամնացություններ» պիտակավորված արժեքների ու առօրյա կյանքի ատրիբուտների (մոդա, շպար, տան ինտերիեր, էթիկետի տարրեր և այլն) «վերականգնում»: Հավանաբար հենց այդ ժամանակ է ձևավորվում Մարտի 8-ին կանանց ծաղիկներ, կոնֆետներ և այլ «հաճելի մանրուքներ» նվիրելու ավանդույթը: Անձնական մակարդակի շնորհավորանքներում արդեն «կին աշխատավորներ» հռետորաբանությունը տեղին չէր, այնինչ կին-մոր տոնը նշելը (որն այդ ժամանակ արդեն դարձել էր «սովետական սուպեր-կնոջ» կերպարի մարմնավորում) լիովին համապատասխանում էր ընտանեկան տոնի ոգուն: Այդ իսկ պատճառով կարելի է վստահությամբ ասել, որ 1960-ականների վերջերին Մարտի 8-ը վերափոխվեց մի տոնի, որն իր իմաստով մոտ է այսօրվա Մայրերի օրվան: Եթե մինչ այս տոնական բացիկները միայն ժամանակ առ ժամանակ էին շնորհավորում մայրերին Մարտի 8-ի կապակցությամբ, ապա 1970-ականներին նկատվում է ստույգ և միանշանակ զուգահեռը Մարտի 8-ի օրվա և մայրության միջև: Մանկապարտեզներում ներմուծում են հոգատար մայրիկների պատվին բանաստեղծություններով ու երգերով մանկական տոների կազմակերպման ավանդույթը, իսկ մամուլն այդ օրերին լցվում էր հերոսուհի մայրերի վերաբերյալ հրապարակումներով:

Մասնավոր-ընտանեկան ասպարեզ բերվելով՝ օրվա իմաստը գնալով ավելի է ապաքաղաքականացվում: Հետզհետե Մարտի 8-ը վերածվում է բոլոր կանանց տոնի: 1970-ականներին աշակերտների կողմից իրենց դպրոցական կին ուսուցիչներին շնորհավորելու պրակտիկան լրացվում է նոր մոդայով` տղաները սկսում են շնորհավորել համադասարանցի աղջիկներին: Ձնծաղիկների փունջը և փափուկ խաղալիքը օրվա անքակտելի ատրիբուտներ են դառնում: Տոնական բացիկների վրա, որոնք նախորդ տասնամյակներում խստաշունչ կին աշխատավորների կամ հոգատար հերոսուհի մայրերի կերպարներ էին պատկերում, հայտնվում են անհոգ աղջնակի կերպարներ կամ տղայից տոնական շնորհավորանքներ ստացող աղջկա ուրախ պատկերներ: Տոնի հերոսի «երիտասարդացման» միտումը զուգորդվում է դրա քաղաքական բնույթի որևէ ակնարկի ամբողջական անհետացումով (չէ՞ որ փոքրիկ աղջիկն ընդհանրապես գործ չունի ակտիվ քաղաքական ասպարեզում): Տոնի խորհրդանշանային տարածությունը լցնում են այնպիսի տարրեր, ինչպիսիք են ծաղիկները, քաղցրավենիքը, նվերները...

Կանանց օրվա վերջնական ապաքաղաքականացումն իրականանում է արդեն ոչ միայն պաշտոնական միջոցառումների մակարդակում (չէ՞ որ աշխատանքային կոլեկտիվներում դեռ տոնակատարություններն անցկացվում՝ դրանց բնորոշ ելույթներով, սովետական քարոզչությանը հատուկ կլիշեներով և դրոշմներով լի), այլև մասնավոր ոլորտում, որտեղ մարտի 8-ը դառնում է լիարժեք ընտանեկան տոն` կնոջը հաճոյանալու ծեսերով:

Տեսողական մակարդակում Կանանց օրվա սկզբնական քաղաքական իմաստի հետ վերջնական խզումը տեղի ունեցավ այն ժամանակ, երբ բացիկների վրայից ամբողջությամբ անհայտացան կանանց մասին բոլոր հիշատակումները՝ թե՛ տեքստում, թե՛ պատկերներում: Սովետական ուշ ժամանակաշրջանի բացիկների վրա հայտնվում են հեքիաթային և մուլտ հերոսներ ու խաղալիք կենդանիներ, իսկ շնորհավորանքների և պատկերների հիմնական թեման դառնում է գարունը: Գարնանային ծաղիկները և պատկերները զուգահեռներ են տանում բնության զարթոնքի հետ և ավելի քիչ են կապվում կանանց հետ՝ թերևս, միայն երիտասարդության և կանացի գեղեցկության ծաղկունքի մակարդակի վրա: Հետաքրքիր է, որ սովետական իշխանության վերջին տարիներին նույնիսկ փորձեր էին արվում կապելու Մարտի 8-ը ժողովրդական ավանդույթներին. այսպես, որոշ բացիկների ձևավորման մեջ օգտագործվել են էթնիկ ֆոլկլորի և ավանդական կերպարվեստի գծեր:

Դժվար է ասել, թե որքանով էին Մարտի 8-ի ապաքաղաքականացման միտումները նպատակաուղղված կամ վերևից ղեկավարվող, բայց, եթե հաշվի առնենք, որ ԽՍՀՄ-ում զանգվածային տպագրության ցանկացած միավոր քաղաքական համապատասխանության որոշակի փորձաքննություն էր անցնում և պետք է արժանանար համապատասխան մարմինների հավանությանը, կարելի է ենթադրել, որ այդ գործընթացն այդքան էլ ինքնաբուխ չէր: Ամեն դեպքում, 1980-ականների վերջերին ԽՍՀՄ-ում ձևավորվեց Կանանց միջազգային օրվա տոնակատարության շատ յուրահատուկ ավանդույթ` լի այնպիսի իմաստներով, ատրիբուտներով ու ծեսերով, որոնք, փաստորեն, հակառակ էին 20֊րդ դարասկզբին ֆեմինիստ կանանց կողմից այս տոնի հիմքում դրված գաղափարներին:

Սովետական իշխանության 70 տարիների ընթացքում Մարտի 8-ը կորցրեց իր քաղաքական դիմադրական ներուժը. այն սեփականաշնորհվեց ոչ միայն պետության, այլև ընտանիքի կողմից և դարձավ «գարնան, հավերժ կանացիության և սիրո» մեծարման տոն: Գողացված այս տոնն ուղղվեց հենց կանանց դեմ. տարվա մեջ 1 օր կնոջ կեղծ բարեպաշտական գովքն ու նվերների հանձնումն իրականանում էր կանանց համատարած շահագործման և խտրականության դրսևորումների, կանանց բազմաթիվ կարիքների և խնդիրների անտեսման պայմաններում, և սա՝ սովետների երկրում, որտեղ «կանանց հարցը» համարվում էր վաղուց լուծված:

Այդ նույն ժամանակ, դեռ 1970-ականներին աշխարհով անցնում էր այսպես կոչված «ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը», և կանանց կազմակերպություններն ակտիվորեն ճնշում էին գործադրում իրենց երկրների կառավարությունների, միջազգային կազմակերպությունների վրա` պահանջելով գործնականում կանանց համար ապահովել հավասար իրավունքներ ու հնարավորություններ: Այդ զանգվածային և նպատակաուղղված ջանքերի արդյունքներում եվրոպական և հյուսիսամերիկյան երկրների ազգային օրենսդրությունների մեջ փոփոխություններ տեղի ունեցան: Բացի այդ ՄԱԿ-ը 1975թ. հռչակեց Կանանց տարի, որպեսզի ուշադրություն հրավիրի կանանց նկատմամբ խտրականության հարցերի վրա, 1977թ. ՄԱԿ Գլխավոր Ասամբելան ընդունեց № 32/142 բանաձևը, համաձայն որի անդամ-պետություններից յուրաքանչյուրին առաջարկվում էր նշել Կանանց իրավունքների միջազգային օրը: 1979թ. Գլխավոր Ասամբլեան ընդունեց Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիան, որը վավերացրեց 150 երկիր (այդ թվում Հայաստանը 1993թ.): Այսպիսով, անդամ-երկրները ոչ միայն ճանաչեցին կանանց նկատմամբ խտրականության փաստերը, այլև դրանք վերացնելու պարտավորություն ստանձնեցին:

Հայաստանում Մարտի 8-ի խեղաթյուրված նարատիվները խորանում և «լեգիտիմանում են» նաև Մարտի 8-ին և ապրիլի 7-ին պետական պաշտոնյաների «մաղթանք-ուղերձների» շնորհիվ, որանք անխտիր հեղեղված են կանացիության դիսկուրսով: Ուղերձներ հրապարակողները, որպես կանոն, հանդես են գալիս «մենք»-ի դիրքերից՝ մի դեպքում որպես մենք՝ տղամարդիկս, մյուս դեպքերում որպես մենք՝ իշխանություն: Ազգային-պատրիարխ նախագահի-իշխանության ներկայացուցչի դերերը և պարտականությունները ենթադրում են «հսկել բարոյական արժեքները, առողջության և տան պահպանումը, և որ ամենակարևորն է՝ լավ մատակարար լինել իր ազգային ընտանիքի համար»: «Մեր մայրերին, տիկնանց, քույրերին և դուստրերին մաղթում եմ անսահման սեր, երջանկություն, ամուր հենարաններ կյանքում և նորանոր հաջողություններ՝ ի բարօրություն մեր ընտանիքների և ի շահ մեր հայրենիքի» (ՀՀ նախագահի պաշտոնը զբաղեցնող անձ Սերժ Սարգսյան, 2014թ. մարտի 8):

Իշխանության ներկայացուցիչների ուղերձներում հատկապես կարևորվում է կանանց՝ որպես ընտանիքի հիմնասյան, երջանկության, ներդաշնակության պահպանի ու երաշխավորի դերակատարումը. «Դուք ձեր ընտանիքների հիմնասյունն ու պահապանն եք, գեղեցիկի կրողն ու փոխանցողը» (Հ. Աբրահամյան, մարտի 8-ի ուղերձ)։ Կանանց դիտարկելով ընտանեկան միջավայրում՝ քաղաքական դիսկուրսը կնոջը դիրքավորում և սահմանում է ոչ հանրային ընտանեկան միջավայրում՝ վերարտադրող դերերում:

Փաստացի, անկախությունից ի վեր, հանրային ուղերձները թաղեցին Մարտի 8-ի իմաստը պատրիարխալ ազգայնական նարատիվների մեջ։ Անգամ կանանց նվիրված տոների կոնտեքստում որևէ կերպ չեն քննարկվում կանանց իրավունքների և հնարավորությունների հետ կապված մտահոգություններ, չեն բարձրաձայնվում խնդիրներ, հանրային օրակարգ չեն բերվում այս ուղղությամբ անելիքների ծրագրեր:

Մի խումբ ֆեմինիստներ պատրաստեցին այս տեքստը՝ օգտվելով հետևյալ աղբյուրներից.

Украденный праздник: исторические трансформации 8 марта, http://zn.ua
Хлеба и роз: история 8 Марта, http://womenation.org/bread-and-roses/
Ռուզաննա Ծատուրյան, Վերծանելով կնոջը արդի հայաստանյան քաղաքական դիսկուրսում (Հանրային քաղաքականության վերլուծություն), http://www.ysu.am/files/

boon.am: Շուշանիկ Կուրղինյանի արվեստի ակտուալությունը

Շուշան Ավագյան, Արփի Ադամյան

Մարտի 7 2015 | Բուն TV | Երկար զրույց

Հետաքրքիր է, որ Կուրղինյանը թեև շատ է խոսում ճնշվածությունից ու աղքատությունից, այնուամենայնիվ նրա լեզուն անչափ ուժ տվող է: Օր.՝ նրա «Ապրել եմ ուզում» բանաստեղծության մեջ նշելով, թե ինչ է ուզում՝ ցույց է տալիս, թե ինչ խնդիրների առաջ է կանգնած, միաժամանակ անընդհատ կա հաղթահարելու և ապրել ցանկանալու ուժը՝ ապրել եմ ուզում, սիրել եմ ուզում, գործել եմ ուզում, խոսում է նաև աշխատանքից, որ ցանկանում է վաստակել հենց իր աշխատանքով և ապրել: Սա կնոջ համար շատ կարևոր է, շատ ազատագրող, որպեսզի իր սոցիալական կախվածությունից դուրս գա, ինչը նաև այսօր ենք տեսնում. շատ կանայք այսօր էլ կախվածության այս պատկերացումը որդեգրում են և չեն պատկերացնում, թե ինչպես կարելի է տնտեսապես անկախ ապրել:

Երբ տալիս ենք Կուրղինյանի անունը, միշտ հիշում ենք պրոլետարական գրականությունը, «Բանվորները» բանաստեղծությունը, որով էլ նա մտել է պատմության էջերը, մինչդեռ անտեսվել է «Ապրել եմ ուզում» բանաստեղծությունը, որ կարծես հիմն է, մանիֆեստ: Ի՞նչ է նշանակում ապրել: Նշանակում է ունենալ հնարավորությունը կռվելու, ազատ սիրելու, ոչ թե վաճառվելու ամուսնությանը, հնարավորություն է աշխատելու, որպես անձ, անհատ դու ինքդ պետք է քո սեփական հացը վաստակես, չպետք է շահագործես ուրիշներին, չպետք է ապրես ուրիշների ստեղծածով, այլ պիտի մասնակցես ապրուստի ընդհանուր ստեղծմանը: Բանաստեղծության վերջում դիմելով, տղամարդկանց, ասում է՝ եղբայրներ, ես նախևառաջ ֆեմինիստ եմ, պետք է կռվեմ իմ սեռի համար, որ մենք հավասար այս կյանքը ապրենք, և երկրորդը՝ ես ուզում եմ ձեզ հետ ձեռք ձեռքի տված պայքարել հանուն ողջ մարդկության համար, վառ գաղափարների համար:

Տեսանյութ >>

Reading n.paradoxa in Lover's Park, Yerevan

". . . Their concern is published in an essay, criticizing the indifference towards cultural heritage, besides photos of the sculpture in its new surroundings after it had been moved from the public to a gentrified space. As well as in a polite letter to the mayor, asking permission to return the work to the park."

"During their happening Stateless society, 30 March 2014, the QYC closed off a demarcated segment of Republic Street for five minutes, ‘transforming it into a state(use)less public space’. I imagine car drivers must have watched them impatiently as they sat on the street reading or watering a plant . . ."

Excerpted from Mirjam Westen's article "Re-inscribing public spaces: Queering Yerevan" 

(n.paradoxa #35, 2015, pp. 72-75).