ԳԼԽ 2

>>> Հոդված 14. Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացիթյան ձեռքբերման եւ դադարեցման կարգը սահմանվմ է օրենքով: Ազգթյամբ հայերը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիթյն են ձեռք բերմ պարզեցված կարգով:

Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացին միաժամանակ չի կարող լինել այլ պետթյան քաղաքացի:

Հոդված 15. Քաղաքացիները անկախ ազգթյնից, ռասայից, սեռից, լեզվից, դավանանքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, սոցիալական ծագմից, գյքային կամ այլ դրթյնից նեն Սահմանադրթյամբ եւ օրենքներով սահմանված բոլոր իրավնքները, ազատթյնները եւ պարտականթյնները:

Հոդված 16. Բոլորը հավասար են օրենքի առջեւ եւ առանց խտրականթյան հավասարապես պաշտպանվմ են օրենքով:

Հոդված 17. Յրաքանչյր ոք նի կյանքի իրավնք:

Մահապատիժը` մինչեւ դրա վերացմը, որպես բացառիկ պատժամիջոց, կարող է սահմանվել օրենքով` առանձնապես ծանր հանցագործթյնների համար:

Հոդված 18. Յրաքանչյր ոք նի ազատթյան եւ անձեռնմխելիթյան իրավնք: Մարդն չի կարելի ձերբակալել, խզարկել այլ կերպ, քան օրենքով սահմանված կարգով: Նա կարող է կալանավորվել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:

Հոդված 19. Մարդն չի կարելի ենթարկել խոշտանգմների, դաժան կամ նրա արժանապատվթյնը նվաստացնող վերաբերմնքի եւ պատժի:

Մարդն չի կարելի առանց իր համաձայնթյան ենթարկել բժշկական կամ գիտական փորձերի:

Հոդված 20. Յրաքանչյր ոք նի իր անձնական եւ ընտանեկան կյանքը անօրինական միջամտթյնից, իր պատիվը եւ բարի համբավը ոտնձգթյնից պաշտպանել իրավնք:

Արգելվմ է մարդ անձնական եւ ընտանեկան կյանքի մասին տեղեկթյններ ապօրինի հավաքելը, պահելը, օգտագործելը եւ տարածելը:

Յրաքանչյր ոք նի նամակագրթյան, հեռախոսային խոսակցթյնների, փոստային, հեռագրական եւ այլ հաղորդմների գաղտնիթյան իրավնք, որը կարող է սահմանափակվել միայն դատարանի որոշմամբ:

Հոդված 21. Յրաքանչյր ոք նի բնակարանի անձեռնմխելիթյան իրավնք: Արգելվմ է մարդ կամքին հակառակ մտք գործել նրա բնակարանը` բացառթյամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

Բնակարանը կարող է խզարկվել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:

Հոդված 22. Յրաքանչյր քաղաքացի նի Հանրապետթյան տարածքմ ազատ տեղաշարժվել եւ բնակավայր ընտրել իրավնք:

Յրաքանչյր ոք նի Հանրապետթյնից դրս գալ իրավնք:

Յրաքանչյր քաղաքացի նի Հանրապետթյն վերադառնալ իրավնք:

Հոդված 23. Յրաքանչյր ոք նի մտքի, խղճի եւ դավանանքի ազատթյան իրավնք: Կրոնի եւ համոզմնքների արտահայտման ազատթյնը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` Սահմանադրթյան 45 հոդվածմ նախատեսված հիմքերով:

Հոդված 24. Յրաքանչյր ոք նի իր կարծիքը պնդել իրավնք: Արգելվմ է մարդն հարկադրել՝ հրաժարվել իր կարծիքից կամ փոխել այն:

Յրաքանչյր ոք նի խոսքի ազատթյան իրավնք` ներառյալ տեղեկթյններ եւ գաղափարներ փնտրել, ստանալ, տարածել ազատթյնը տեղեկատվթյան ցանկացած միջոցով` անկախ պետական սահմաններից:

Հոդված 25. Յրաքանչյր ոք նի այլ անձանց հետ միավորմներ կազմել, այդ թվմ՝ արհեստակցական միթյններ ստեղծել եւ դրանց անդամագրվել իրավնք:

Յրաքանչյր քաղաքացի նի այլ քաղաքացիների հետ կսակցթյններ ստեղծել եւ դրանց անդամագրվել իրավնք:

Այս իրավնքները կարող են սահմանափակվել զինված ժերում եւ իրավապահ մարմիններմ ծառայողների նկատմամբ:

Մարդն չի կարելի հարկադրել՝ անդամագրվել որեւէ կսակցթյան կամ միավորման:

Հոդված 26. Քաղաքացիները նեն խաղաղ, առանց զենքի ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր եւ ցյցեր անցկացնել իրավնք:

Հոդված 27. Հայաստանի Հանրապետթյան տասնթ տարին լրացած քաղաքացիները նեն անմիջականորեն կամ կամքի ազատ արտահայտթյամբ ընտրված իրենց ներկայացցիչների միջոցով պետթյան կառավարմանը մասնակցել իրավնք:

Ընտրել եւ ընտրվել չեն կարող դատարանի վճռով անգործնակ ճանաչված, ինչպես նաեւ օրինական ժի մեջ մտած դատավճռով ազատազրկման դատապարտված եւ պատիժը կրող քաղաքացիները:

Հոդված 28. Յրաքանչյր ոք նի սեփականթյան եւ ժառանգման իրավնք: Հողի սեփականթյան իրավնքից չեն օգտվմ օտարերկրյա քաղաքացիները եւ քաղաքացիթյն չնեցող անձինք` բացառթյամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի: Սեփականթյնից կարող է զրկել միայն դատարանը` օրենքով նախատեսված դեպքերմ:

Սեփականթյան օտարմը հասարակթյան եւ պետթյան կարիքների համար կարող է կատարվել միայն բացառիկ դեպքերմ, օրենքի հիման վրա` նախնական համարժեք փոխհատցմամբ:

Հոդված 29. Յրաքանչյր քաղաքացի նի աշխատանքի ազատ ընտրթյան իրավնք:

Յրաքանչյր ոք նի արդարացի եւ պետթյան կողմից սահմանված նվազագյնից ոչ ցածր աշխատավարձի, անվտանգթյան  հիգիենայի պահանջները բավարարող աշխատանքային պայմանների իրավնք:

Քաղաքացիներն իրենց տնտեսական, սոցիալական եւ աշխատանքային շահերի պաշտպանթյան նպատակով գործադլի իրավնք նեն: Այս իրավնքի իրականացման կարգը եւ սահմանափակմները սահմանվմ են օրենքով:

Հոդված 30. Յրաքանչյր ոք նի հանգստի իրավնք:

Առավելագյն աշխատաժամանակը, հանգստյան օրերը եւ ամենամյա վճարովի արձակրդի նվազագյն տեւողթյնը սահմանվմ են օրենքով:

Հոդված 31. Յրաքանչյր քաղաքացի նի իր եւ իր ընտանիքի համար բավարար կենսամակարդակի, այդ թվմ՝ բնակարանի, ինչպես նաեւ կենսապայմանների բարելավման իրավնք: Պետթյնը անհրաժեշտ միջոցներ է ձեռնարկմ այս իրավնքի իրականացման համար:

Հոդված 32. Ընտանիքը հասարակթյան բնական եւ հիմնական բջիջն է: Ընտանիքը, մայրթյնը եւ մանկթյնը գտնվմ են հասարակթյան եւ պետթյան հովանավորթյան  պաշտպանթյան ներքո:

Կանայք եւ տղամարդիկ ամսնանալիս, ամսնթյան ընթացքմ, ամսնալծվելիս օգտվմ են հավասար իրավնքներից:

Հոդված 33. Յրաքանչյր քաղաքացի նի ծերթյան, հաշմանդամթյան, հիվանդթյան, կերակրողին կորցնել, գործազրկթյան եւ օրենքով նախատեսված այլ դեպքերմ սոցիալական ապահովթյան իրավնք:

Հոդված 34. Յրաքանչյր ոք նի առողջթյան պահպանման իրավնք: Բժշկական օգնթյան եւ սպասարկման կարգը սահմանվմ է օրենքով:

Պետթյնն իրականացնմ է բնակչթյան առողջթյան պահպանման ծրագրեր, նպաստմ ֆիզկլտրայի եւ սպորտի զարգացմանը:

Հոդված 35. Յրաքանչյր քաղաքացի նի կրթթյան իրավնք:

Միջնակարգ կրթթյնը պետական սմնական հաստատթյններմ անվճար է:

Յրաքանչյր քաղաքացի նի պետական սմնական հաստատթյններմ մրցթային հիմնքներով անվճար բարձրագյն եւ այլ մասնագիտական կրթթյն ստանալ իրավնք:

Ոչ պետական սմնական հաստատթյնների ստեղծման եւ գործնեթյան կարգը սահմանվմ է օրենքով:

Հոդված 36. Յրաքանչյր ոք նի գրական, գեղարվեստական, գիտական եւ տեխնիկական ստեղծագործթյան ազատթյան, գիտթյան նվաճմներից օգտվել եւ հասարակթյան մշակթային կյանքին մասնակցել իրավնք:

Մտավոր սեփականթյնը պաշտպանվմ է օրենքով:

Հոդված 37. Ազգային փոքրամասնթյններին պատկանող քաղաքացիները նեն իրենց ավանդյթների պահպանման, լեզվի եւ մշակյթի զարգացման իրավնք:

Հոդված 38. Յրաքանչյր ոք նի իր իրավնքները եւ ազատթյնները օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով պաշտպանել իրավնք:

Յրաքանչյր ոք նի Սահմանադրթյամբ եւ օրենքներով ամրագրված իր իրավնքների եւ ազատթյնների դատական պաշտպանթյան իրավնք:

Հոդված 39. Յրաքանչյր ոք նի իր խախտված իրավնքները վերականգնել, ինչպես նաեւ իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածթյնը պարզել համար հավասարթյան պայմաններմ, արդարթյան բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ եւ անկողմնակալ դատարանի կողմից իր գործի հրապարակային քննթյան իրավնք: Հանրթյան բարքերի, հասարակական կարգի, պետական անվտանգթյան, կողմերի անձնական կյանքի կամ արդարադատթյան շահերի պաշտպանթյան նկատառմներով լրատվթյան միջոցների եւ հասարակթյան ներկայացցիչների մասնակցթյնը դատական քննթյան ընթացքմ կամ նրա մի մասմ կարող է արգելվել օրենքով:

Հոդված 40. Յրաքանչյր ոք նի իրավաբանական օգնթյն ստանալ իրավնք: Օրենքով նախատեսված դեպքերմ իրավաբանական օգնթյնը ցյց է տրվմ անվճար:

Յրաքանչյր ոք նի ձերբակալման, կալանավորման կամ մեղադրանքի առաջադրման պահից պաշտպան նենալ իրավնք:

Յրաքանչյր դատապարտյալ նի օրենքով սահմանված կարգով վերադաս դատարանի կողմից դատավճռի վերանայման իրավնք: Յրաքանչյր դատապարտյալ նի ներման կամ նշանակված պատիժը մեղմացնել խնդրանքի իրավնք:

Տժողին պատճառված վնասի հատցմը ապահովվմ է օրենքով սահմանված կարգով:

Հոդված 41. Հանցագործթյան համար մեղադրվողը համարվմ է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղավորթյնը ապացցված չէ օրենքով սահմանված կարգով` դատարանի օրինական ժի մեջ մտած դատավճռով:

Մեղադրյալը պարտավոր չէ ապացցել իր անմեղթյնը: Չփարատված կասկածները մեկնաբանվմ են հօգտ մեղադրյալի:

Հոդված 42. Մարդը պարտավոր չէ ցցմնք տալ իր, ամսնու եւ մերձավոր ազգականների դեմ: Օրենքը կարող է նախատեսել ցցմնք տալ պարտականթյնից ազատվել այլ դեպքեր:

Արգելվմ է օրենքի խախտմամբ ձեռք բերված ապացյցների օգտագործմը:

Արգելվմ է նշանակել ավելի ծանր պատիժ, քան կարող էր կիրառվել հանցագործթյան պահին գործող օրենքով: Մարդն չի կարելի հանցագործթյան համար մեղավոր ճանաչել, եթե արարքի պահին գործող օրենքով այն հանցագործթյն չի համարվել:

Պատասխանատվթյն սահմանող կամ պատասխանատվթյնը խստացնող օրենքը հետադարձ ժ չնի:

Հոդված 43. Սահմանադրթյամբ ամրագրված իրավնքները եւ ազատթյնները սպառիչ չեն եւ չեն կարող մեկնաբանվել որպես մարդ եւ քաղաքաց այլ հանրաճանաչ իրավնքների եւ ազատթյնների բացառմ:

Հոդված 44. Սահմանադրթյան 23-27 հոդվածներմ ամրագրված մարդ եւ քաղաքաց հիմնական իրավնքները եւ ազատթյնները կարող են սահմանափակվել միայն օրենքով, եթե դա անհրաժեշտ է պետական եւ հասարակական անվտանգթյան, հասարակական կարգի, հանրթյան առողջթյան  բարքերի, այլոց իրավնքների եւ ազատթյնների, պատվի եւ բարի համբավի պաշտպանթյան համար:

Հոդված 45. Մարդ եւ քաղաքաց առանձին իրավնքներ եւ ազատթյններ, բացառթյամբ Սահմանադրթյան 17, 19, 20, 39, 41-43 հոդվածներմ նշվածների, կարող են օրենքով սահմանված կարգով ժամանակավորապես սահմանափակվել ռազմական դրթյան ժամանակ կամ Սահմանադրթյան 55 հոդվածի 14 կետով նախատեսված դեպքերմ:

Հոդված 46. Յրաքանչյր ոք պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով եւ չափով մծել հարկեր, տրքեր, կատարել պարտադիր այլ վճարմներ:

Հոդված 47. Յրաքանչյր քաղաքացի պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով մասնակցել Հայաստանի Հանրապետթյան պաշտպանթյանը:

Հոդված 48. Յրաքանչյր ոք պարտավոր է պահպանել Սահմանադրթյունը եւ օրենքները, հարգել այլոց իրավնքները, ազատթյնները եւ արժանապատվթյնը:

Արգելվմ է իրավնքների եւ ազատթյնների օգտագործմը սահմանադրական կարգը բռնի տապալել, ազգային, ռասայական, կրոնական ատելթյն բորբոքել, բռնթյն եւ պատերազմ քարոզել նպատակով:

>>>