from utopiana

--->---------->>--



--->------>---->>------->---->--

դաշտի շուշանը

ի պատասխան անժելային --

ահա մի շատ հետաքրքիր գործ, որի վրա երկար մտածել եմ ու դեռ շարունակում եմ մտածել.

դաշտի շուշանը

կռվարար, անհաշտ շուշանը դաշտի`
որ կյանքում երբեք չէր սիրել մեկին,
իր խռովահույզ սրտում միշտ վշտի
մրրիկն էր կրել անձայն անմեկին:

մի օր ջերմագին իր գիրկն առավ
քնքույշ մի ծաղիկ ու այնպես սեղմեց
որ խեղճ ծաղիկը շնչախեղդ մեռավ:

թիթեռը գուժկան լուր տարավ քամուն
վազեց նա դաշտից հուզված, հևիհև,
«ասա, ինչ արիր. ցույց տուր թշնամուն
թե դու . . . ով շուշան, ծաղիկ ես թե դև:

ասա ինձ մի խոսք. իզուր իմ սրտում
գգվել եմ քեզ միշտ, սերդ լռելյայն.
ասա ինձ մի խոսք. ինչու ես տրտում . . .

բոթաբեր լուրից այնպես հուզվեցի,
ասա ինձ ինչու . . .» շուշանը դաշտի
անտարբեր ասաց - այդպես ուզեցի . . .

այս (չ)կայացած սիրո մասին բանաստեղծությունը գրված է 1908-ին. գրողը` շուշանիկ կուրղինյան, որի մոտ հաճախ կրկնվում են հետևյալ (փոխառված հայ ավանդական աշուղների երգերից) փոխաբերությունները` ծաղիկը, ինչպես նաև ալիքները համեմատական են կնոջ կարծրատիպին, կամ ստանում են իգական հատկանիշներ («որպես քնքույշ մայիսյան վարդ / բողբոջել ես հայ աղջիկ», 1908), քամին, ժայռերը նրա բանաստեղծություններում համեմատական են տղամարդու կարծրատիպին կամ պարունակում են առնական հատկանիշներ, օրինակ հետևյալ բանաստեղծությունում.

կասպից ծովի ափին

ծածան-ծածան ծփծփալով
գրկած քամուն մոլեգին -
պար են գալիս օրորվելով
ալիք, կոհակ խնդագին:

ջան, սիրուն է ձեր երգ ու պար
դյութել գիտեք ամենքին.
գոռ փեշերով ազատ, անծայր
պարտկել եք եզերքին:

մեկն ահա վեր բարձրացավ
քամու կրծքին գալարված,
ինչ փսփսաց, ինչ խոստացավ
գիտե միայն ինքն, աստված:

մյուսը - գլխին փրփուր սանրով
աղեկտուր հառաչեց,
թույլ երերաց, փշրվեց շուտով
անգութ քամուն անիծեց:

և եթե սա էլ բավարար չէ, եթե դեռ չենք համոզվել որ ալիքներին տրված է կանացիություն, նույնիսկ կոկետություն ու իգական այլ ֆատալիստական հատկանիշներ, ապա կարդանք վերջին քառյակները, որտեղ ալիքներին տրվում է անուն, որտեղ նրանք նկարագրվում / համեմատվում են առաջին առասպելական կնոջ միջոցով, որի հետ է կապված նաև քրիստոնեական առասպելության առաջին մեղքը.

հեյ ջրային նազ եվաներ
հասկանում եմ ձեր լեզուն.
չեմ զարմանում, որ լողորդներ
ձեր պաղ գրկում մտան քուն . . .

խաղ եք անում կնոջ նման`
հազար ձևեր ստանում -
մերթ սիրում եք, մերթ սև մահվան
անդարձ անդունդ պատրաստում . . .

ծածան-ծածան ծփծփալով
գրկած քամուն մոլեգին.
ալիք-կոհակ հռհռալով
ինձ ծաղրեցին խնդագին . . .

բանաստեղծությունը գրված է 1905 թվին: նախ անդրադառնանք թե ինչպես կարող է բանաստեղծության կերպարը` խոսողը, այդքան լավ ճանաչել ու հասկանալ այն մահվան սև անդունդը, որտեղ անդարձ կորում են լողորդները. եթե ընդունենք որ գիտելիքը ձեռք է բերվում փորձառությամբ, ու եթե ենթադրենք որ խոսողը խոսում է իր անձնական փորձից, ապա հեշտորեն կարող ենք նաև գտնել այդ նույն խոսողին «դաշտի շուշանը» բանաստեղծությունում, որն իհարկե բացի նրանից որ ստեղծում է երկու ծաղիկների միջև ինչ-որ քմահաճ ու անբացատրելի, իրոք որ շատ տարօրինակ ու անսապսելի հարաբերություն, որտեղ ծաղիկներից մեկն անշնչանում է շնչախեղդ հպումից - կրկնեմ` երկու ծաղիկների հպումից, որն իր հերթին այնպես է հուզում ու անհանգստացնում քամուն (հասկացիր, միգուցե, օրինական ամուսնուն), որ նա հուզմունքից չգիտի ինչպես արձագանքի կամ վերաբերվի շուշանի (այստեղ իհարկե չենք կարող անտեսել ծաղկի տեսակի ընտրության ու բանաստեղծի անվան ոչ պատահական զուգադիպությունը) դիվային վարմունքին: կուրղինյանը որոշ բանաստեղծություններում ներկայանում է որպես դև (կամ հրեշտակ), որպես մի անօրենք ու կործանարար ուժ, որպես հակահերոս կամ հակաստված: ինքնակենսագրական է արդյոք այս բանաստեղծությունը: ի միջի այլոց, կուրղինյանը ծանոթ էր նիցշեի գործերին, հատկապես գերմարդու (Übermensch) ուսմունքներին, և համաձայն չէր նրա կանանց վերաբերյալ խղճուկ ու հետամնաց պատկերացումներին:

բայց իհարկե եթե ընդունենք որ գիտելիքը ոչ միշտ է ձեռք բերվում փորձառությամբ, ու եթե ենթադրենք որ խոսողը խոսում է ուրիշների (տղամարդկանց) փորձից, ապա միևնույն է ծագում է հարց. ինչու է խոսողը դրդված արտահայտել, ծածկագրի միջոցով, ներկայացնել մի շնչախեղդ հպում. ինչն է դրդում բանաստեղծին գրել այդ մասին:

ահա այս անբացատրելի (հակասական ու առաջադեմ) տարօրինակություններն են որ սիրում եմ կուրղինյանի գործերում:

--

Performing a Kiss

Bashasha (left) and a friend.
Studio Shehreadze, Saida, LEbanon, late 1950s
Hashem el Maadi

copyright: Arab Image Foundation

"Films inspired the people a lot. They came to perform kissing in front of a camera. In a conservative society such as Saida (Sidon, Lebanon) people were willing to play the kiss between two people of the same sex, but very rarely between a man and a woman."

"Ֆիլմերը մարդկանց ոգեշնչում են։ Մարդիկ գալիս էին լուսանկարչական խցիկի առաջ համբուրվելու։ Սիդոնի նման պահպանողական հասարակության մեջ, նրանք պատրաստ էին "խաղալ" համբույր երկու անձանց միջև։ Սակայն միշտ համբուրվում էին նույն սեռի մարդիկ, ու երբեք՝ կին ու տղամարդ»։

It seems that I am stuck on the topic of kiss, which Shushan brought up:))
Big Kiss, Angela

մաս (չորս) մաս առաջինից

. . .

Դու նստում ես գրասեղանի առաջ, նայում ձեռքերիդ ու սկսում տպել—մի գիրք, որ դուրս է մնալու բոլոր կարգերից ու կանոններից ու պարզապես իր պարզությամբ ու անկարգությամբ լինելու է արտակարգ:

Բայց բոլորս էլ հետաքրքրվում ենք հանճարների կյանքով ու գրում նրանց կենսագրությունները, գրում ենք այնպես ինչպես որ ուզում ենք տեսնել նրանց, ինչպես որ պատկերացնում ենք, ու ինքներս ստեղծում նրանց` մեր հանճարներին, ինչպես օրինակ Մուրն էր հետաքրքրվում Բայրոնի կյանքով ու գրում նրա կենսագրությունը, այրելով նրա նամակներից շատերը, կամ ինչպես ծանոթ խմբագիրն էր մկրատով կտրատում Չարենցի բնագրերը, ու տպում ենք գրքեր, կառուցում գրադարաններ, հղկում արձաններ ու պաշտում ենք նրանց պաշտելով նաև մեզ ու մեր առավելությունը, որ գիտենք թե ինչ է հանճարը, որ հասկանում ենք տարբերությունը, ու կարողանում ենք այդ տարբերությունն իմաստավորել: Այնուամենայնիվ գիրքն այս չի կամենում, ու չկամենալով չի դառնալու կենսագրություն. այլ նպատակներ ունի: Լավագույն դեպքում այն կձևավորվի որպես թարգմանություն: Կամ միգուցե արդեն ձևավորվում է: Ինքնըստինքյան:

Զանգից հետո, երբ վերադառնում էինք դասարան:

Սակայն 1991-ին շատ ընտրություններ չունեինք. շատերիս բնակարաններում այրվում էին գրքեր ու հնարավոր է, պատահականորեն, առանց իմանալու, որ այրվող գրքերից մեկը լիներ հենց այն ոսկե պատյանով գիրքը, որի կազմը փոփոխվում էր ամեն օր, ու որը կարդալով մեր աչքերի տակ հայտնվում էին մուգ (սև) կիսաշրջաններ, բայց ընկեր Մարտիրոսյանի դասարանում, որտեղ եթե ոչ ծխի քուլաներն էին պարուրում մեր սառած մարմինները, ապա մեր իսկ շունչը, որն արտաշնչելով տեսնում էինք, պարզ, ու գիտակցում որ կենդանի ենք, և եթե նույնիսկ ընտրություններ չկային այդ ժամանակաշրջանում, ապա գոնե կարող էինք մաշել մեր օրագրերը այդ ոսկե պատյանով գիրքը ձեռքից ձեռք փոխանցելով ու փրկելով այն վառարանի ջերմությունից, ինչպես որ այդ օրվանից հարյուր տարի առաջ իռլանդացի հեղինակն էր պաշտպանել իր գիրքը, ընդունելով հասարակության դատավճիռն ու հեռանալով, ինչպես որ հեռանում են անվերադարձ, առանց հետ նայելու, որպես տարագիր: Շեղվում ես նորից, ասում է: Գրի Արաքսից, գրի նրա մասին ու գրի այնպես որ ես էլ հիշեմ ու հիշելով պատկերացնեմ նորից նրա անհոգ կեցվածքը, կիսահեգնական, ասես, երբ իր ցուցահանդեսներին հայտնվում էր ուշացած, երբ բոլորն արդեն այնտեղ էին, խումբ-խումբ հավաքված, բոշա-բանաստեղծները, նիհար դասախոսները, Պապլավոկում հանդիպող երաժիշտները, սպասելով նրա երևան գալուն, իր հերթական (նոր) երկրպագուի հետ թևանցուկ, ասես ձեռքի նոր հովհար գտած, ու թե ինչպես էր հովհարելով բորբոքում կրակը, որն իր հայտնությամբ, իր ներկայությամբ բռնկում էր ողջ սրահը (նախկին երկրպագուներին): Սպասիր, սպասիր,—1990-ականներին գրքերն այվում էին այլ հմտությամբ, վառվում էին տխրաշուք մի այլ լռությամբ, այնպիսի լռություն որն անծանոթ էր մեզ, ու ոմանք ակնկալում էին տեսնել միևնույն կարմրավուն լեզուները, շնչել միևնույն ծուխը որ համբարձվում էր տպված էջերից, զգալ այն նույն ջերմությունը որ տարածվում էր 1966-ի այրվող այգեստաններից: Բայց գրքերը երբեք նույն ձևով չեն այրվում, սպասիր, սպասիր,—այս դեպքում ինչո՞ւ է անհրաժեշտ կրկնությունը, և ի՞նչ է այն բացահայտում:

—_______________________ -ը ճիշտ էր ասում, վեպը թեմա չունի, թեմայազերծված վեպ է: Բայց այ ինչո՞ւ հենց վեպ: Ինչո՞վ բացատրենք դա:

—Բայց . . . բայց . . .

—Ու իհարկե կարևոր է, որ ամենասկզբից գրողը նշում է, թե ինչ է ինքը գրում, ինչ է շարադրում . . .

—Բայց արդյոք արժե կրկնել _________________ -ի կարծիքը: Եվ այն էլ ո՞ր ________________ -ի . . .

—Եվ ինչպես է հանդգնում այդպես ակնհայտորեն իրական դեպքերն ու ծանոթ մարդկանց ու հայտնի մարդկանց կենդանի խոսքերը, մտքերը, որոնք նրանք իրականում, երբեմն նույնիսկ տպված հարցազրույցներում կամ զրույցներում արտահայտում են, այ ինչպես է նա դրանք վերածում վեպի, այ ինչպե՞ս է վիպականացնում ներկան: Եվ ինչո՞ւ . . .

—Բայց . . . տարվում ես ուրիշների կարծիքներով . . . քեզ ամենաշատը ի՞նչն է հուզում:

—Այ ինչպես իմանանք, միգուցե նրա յուրաքանչյուր տողն ու յուրաքանչյուր կերպարն ինչ-որ տեղից վերցված է, նու, այսպես ասած ընդօրինակված . . .

—Քեթի Ակերի պես . . . Նրա գործերի հիմունքով, որտեղ քննարկվում են (կամ ավելի ճիշտ իրականացվում են) գրագողության սկզբունքներն ու նպատակները, օրինակ Ի հիշատակ ինքնությանը գրքում հենց այդ գաղափարն է . . . Լեզվի բեմականացումը . . . Ինքնության դիմակահանդեսը . . .

—Բայց ըստ ____________________________ -ի, ճշմարիտ արվեստագետները նախ և առաջ բարոյական կերպարներ են և կարևոր են նաև հասարակությունը առռռողջ պահելու համար, այո, նրանք հասարակության իսկական բարոյականության հսկիչներն են, իրենց գործերով` իրենք գիտակցում են, թե չեն գիտակցում . . . Ես գրականագետ չեմ, բայց խոսում եմ իբրև մեկը, որը սիրում է հայ գրականություն կարդալ . . .

Հետո դու նստում ես գրասեղանի առաջ, նայում ձեռքերիդ ու շարունակում տպել—մի գիրք, որն արդեն ի սկզբանե արգելված է թարգմանել, որը չի թարգմանվելու ու որի թարգմանությունն արգելք է հանդիսանում բոլոր նրանց համար ովքեր արդեն ի սկզբանե գիտեն թարգմանության կարգն ու կանոնները:

Չէ, ասում է Շմավոնը, ճիշտ չէ: Այդպես չէր—

Արաքսը չէր հայտնվում այդպես, անհոգ: Այդպես ինչպես որ դու ես ներկայացնում: Գրում նրա նկարը: Որովհետև—

Սպասիր: Սպասիր: Սպասիր:

Ու նա չուներ ոչ մի երկրպագու, ու ոչ էլ ցուցահանդեսներին էր գալիս, լավ միգուցե երբեմն հայտնվում էր, գալիս էր, բայց միշտ մենակ ու միշտ—

Սպասիր:

—գինով, արբած ու հայտնվում էր հանկարծակի, մարդկանց արանքներից: Հագին միշտ նույն շորը: Կարճաթև սև շորն ու մի անգամ հիշում եմ բերել էր Լիլյա Բրիկին նվիրված Մայակովսկու նամակներից (պատռած էջեր) ու դրանք բաժանում էր պատկերասրահում անցուդարձողներին:

Մոսկվա, հունվարի կես, 1923

Սիրելի Լիլիկ,

Սրանից հետո, երեկոյան, ինքս ինձ արգելում եմ գրել քեզ, բացահայտել քո հանդեպ իմ զգացմունքները: Միշտ երեկոյան է, որ մի տեսակ ընկճված եմ զգում:

Քո երկտողն ինձ մի փոքր հանգստացրեց—ուզում եմ գրել քեզ հանդարտ ձեռքով:

Գիտեմ, որ անտանելի է տեսքս երբ հանդիպում ենք: Նույնիսկ ինքս ինձ եմ անդուր: Բացի այդ, գիտեմ որ ցավն այս իմ ստեղծածն է: Հասկանում ես, որ ես ոչ մեկին ու ոչ մի բանի պիտանի չեմ այս վիճակում:

Մի անհանգստացիր, սիրելիս: Պատվազուրկ չեմ լինի—

Ու մի բան ևս. մի կարծիր, թե պահանջում եմ որ պատասխանես սիրո իմ հեռագրերին:

Հասկանում եմ, որ գրում ես զգացմունքներս չոտնահարելու (փրկելու) համար: Ես իհարկե հույսեր չեմ կապում և բնականաբար չեմ ակնկալում ոչ մի բան:

Բայց հույսով եմ որ դեռ մնում եմ հարազատ նույնիսկ առանց խոստումների, առանց հնարքների: Երդվում եմ կյանքիդ վրա, որ նույնիսկ եթե խանդում եմ, միևնույն է ուրախ եմ որ լավ ժամանակ ես անցկացնում ուրիշների շրջապատում:

Անհրաժեշտից ավելին նամակներիս համար մի անիծիր:

Համբուրում եմ քեզ և թռչուններին:

Քո Շյեն⎯

⎯___________________-ը նրա գրականությունը գնահատում է, այո, քանի որ այն, ինքն իր հետ երկխոսություն լինելով հանդերձ, մարդկանց համար է ու նվիրված է սիրելի մարդկանց:

⎯Այդ առումով . . .

⎯Ու իհարկե կարևոր է, որ ամենասկզբից նշվում է, թե որն է գրքի դիրքորոշումը, ինչպիսի նպատակաուղղվածություն ունի . . . ուղղված է ինչի դեմ, նու, ուզում եմ ասել . . .

⎯Ընդհակառակը . . .

⎯Բայց ի՞նչ եմ ուզում ասել . . . հասկանում ես: Սովետի ժամանակ մեր գրականությունը արտաքնապես ապրում էր փայլուն ժամանակաշրջան, տասնյակներով լույս տեսնող գրականություն կար, գոյություն ուներ Հայպետհրատը, որ տպում էր աշխարհի լավագույն գրողներին, նու, ոչ բոլորին, իհարկե, և թարգմանված ոչ բնագրից այլ ռուսերեն թարգմանությունից, ուրեմն և ռուսական թարգմանական դպրոցի տեսությամբ, բայց գոնե ինչ-որ չափով թարգմանվում էր արտասահմանյան գրականության ինչ-որ մաս, ու այն էլ հայերենով, լեզուն կենդանանում էր . . .

⎯Այո, բայց արդիական հայերենը, այսօրվա լեզուն թարգմանե՞լ է . . .

⎯Այսի՞նքն . . .

⎯Յուրաքանչյուր սերունդ ինքն իր համար պիտի թարգմանի, նորովի:

⎯Դե Գորկին ու Վեսելովսկին սկսեցին սիստեմատիկ ձևով թարգմանել հայ բանաստեղծներին, նու իսկ Բրյուսովը տասնվեց թվին, գիտես, թարգմանեց ու պրոպագանդում էր մեր միջնադարի դասականներին ու նոր պոեզիան: Ալիս Սթոունն էլ 1896ին Բոստունում հրատարակեց տասնիներորդ դարի բանաստեղծներին՝ Դուրյան, Նալբանդյան, Ալիշան, Պատկանյան, և այլոց, որը վերահրատարակեց 1917ին նոր ու ավելացրած կազմով՝ Սիամանթո, Կուրղինյան, Թումանյան, Վարուժան . . . Տեղի էր ունենում, նու իհարկե որոշ չափով, և որոշ չափով նկատի ունեմ աննշան քանակությամբ, բայց և այնուամենայնիվ գոյություն ուներ ինչ-որ համակարգ, կար փոխանակում, լեզվային, լեզվական, գրական մտքի, գրականության փոխանակում, ու նկատիր` որ այն արտարժույթի, տարադրամի փոխանակում չէր (օրինակ, եթե 2007 թվի Մակմիլանի բառարանը բացես ու նայես, փոխանակում բառի կողքին կտեսնես, բացատրության մասում կտեսնես, այո կտեսնես՝ տարադրամի փոխանակում, արտարժույթի փոխարժեք, ակցիզային հարկ, և այլն), ինչպես որ այսօր են իմաստավորում փոխանակում բառը:

⎯Փաստորեն 1937 թվից ի վեր . . .

⎯Այո, Սովետական Միությունն իր բուն էությամբ դարձել էր աշխարհի մեծագույն բանտը . . . և այդ պայմաններում անշուշտ արվեստը դժվար թե զարգանար, հատկապես գրականությունը . . . Բայց նույնիսկ ժանտախտի ժամանակ մարդիկ կարողանում էին հանճարամիտ մարդիկ, իհարկե, այո նրանք կարողանում էին . . . նու գոնե ինքնասպան լինել հանուն իրենց սկզբունքների, կամ հեռանալ Սիբիր, գրել այլ բաների մասին, ասենք, օրինակ կարնավալիզացիայից, թեկուզ գրական տեսության ձևով . . . Ուրեմն, երբ որ կարդացի նրա գիրքը, ցնցվեցի: Այդ իսկ պատճառով . . . որ սկզբունքային է ու իհարկե գրված Սիբիրից . . . դե, համենայն դեպս . . . համենայն դեպս կարող եմ ասել, որ . . .

⎯Բայց ասում էիր, որ հասանք այն բանին, որ այսօր այնքան գրողներ կան, որոնցից ոչ ոք չի ուզում կարդալ և առավել ևս թարգմանել:

⎯Այստեղ Մատիսի խոսքը պետք է հիշեմ, քանի որ նկարիչ եմ և գրականության վերաբերյալ գրքեր շատ չեմ կարդում, նու, չի հետաքրքրում . . . Ինչևէ, ըստ Մատիսի, երբ նկարչությունը սկսում է շատ մշակվել, զարգանալ, սկսում է թուլանալ, մարդիկ վերադառնում են նախնական գույներին` կապույտին, կարմիրին, դեղինին: Նրա գիրքն էլ ուրեմն վերադառնում է նախնական վիճակին:

Ու բացի այդ, ասում է Լուսինեն, հուշագրությունների դարաշրջանն ավարտվել է. սկսվել է նոր դարաշրջան` քսանմեկերորդը:

Այդ օրը նրա բնակարանում կարդում էինք Ջունա Բարնսի Գիշերվուդ-ը: Ցուրտ էր ու ցրտահարվել էինք ու ես կրկնում էի, մտքումս. ինչ ենք անելու այս անտանելի գիշերով, այս մթության ու մոմի լույսի տակ, երբ նրա սիրտը վեր է ածվում մութ մառանի ու երբ նրա կրծքում բույն է դնում այն սև գիշերային թռչունը որ տարակարծության ագռավների ցեղից է, ինչ եմ անելու երբ այս էջն ավարտվի, ու երբ գլուխս բարձրացնեմ ու նայեմ նրա գեղեցիկ մատներին ու զգամ նրա անկանոն զարկերակը: Ու երբ տեսնեմ նրա կախված գլուխը, թեքված էջի վրա, ասես մի պահ քնի գրկում, հետո նրա մեղմ ձայնը⎯Ինչ եմ անելու Օրեստես երբ հասկանում եմ առանց խոսքերի ու երբ գիտեմ առանց տեսնելու երբ գալիս է գիշերն ու պարուրում ինձ անքնությամբ⎯ու նրա մեղմ ձայնը, որ ասես գալիս էր Միջերկրական ծովի մյուս ափից հանկարծ դիպչում էր մաշկիս ու զուսպ, դանդաղ, էլեկտրական հոսանքի նման ճամփորդում մարմնիս միջով, ու այդ պատճառով վհատության ու խավար սենյակում, ու միայն այդ պատճառով մի կողմ էի դնում Բարնսի գիրքը, օրեր ու օրեր շարունակ, այդ մթության ու ծանր շնչառության ներքո, նրա բնակարանում, որ գտնվում էր Քոչարի վրա:

. . .

as the space between us
disappears from our embrace
i think only
in variations of softness

մաման ու ես (2)

1979 կամ 1980 թ.

es u maman 1978

մաս (երեք) մաս առաջինից

. . .

Սպասիր, սպասիր,—1990-ականներին գրքերն այվում էին այլ հմտությամբ, վառվում էին տխրաշուք մի այլ լռությամբ, այնպիսի լռություն որն անծանոթ էր մեզ, ու ոմանք ակնկալում էին տեսնել միևնույն կարմրավուն լեզուները, շնչել միևնույն ծուխը որ համբարձվում էր տպված էջերից, զգալ այն նույն ջերմությունը որ տարածվում էր 1966-ի այրվող այգեստաններից: Բայց գրքերը երբեք նույն ձևով չեն այրվում, սպասիր, սպասիր,—այս դեպքում ինչու է անհրաժեշտ կրկնությունը, և ինչ է այն բացահայտում:

—___________-ը ճիշտ էր ասում, վեպը թեմա չունի, թեմայազերծված վեպ է: Բայց այ ինչո՞ւ հենց վեպ: Ինչո՞վ բացատրենք դա:

—Բայց . . . բայց . . . բայց . . .

—Ու իհարկե կարևոր է, որ ամենասկզբից գրողը նշում է, թե ինչ է ինքը գրում, ինչ է շարադրում . . .

—Բայց արդյոք արժե կրկնել __________-ի կարծիքը: Եվ այն էլ ո՞ր ___________-ի . . .

—Եվ ինչպես է հանդգնում այդպես ակնհայտորեն իրական դեպքերն ու ծանոթ մարդկանց ու հայտնի մարդկանց կենդանի խոսքերը, մտքերը, որոնք նրանք իրականում, երբեմն նույնիսկ տպված հարցազրույցներում կամ զրույցներում արտահայտում են, այ ինչպես է նա դրանք վերածում վեպի, ինչպե՞ս է վիպականացնում ներկան: Եվ ինչո՞ւ . . .

—Բայց . . . տարվում ես ուրիշների կարծիքներով . . . քեզ ամենաշատը ի՞նչն է հուզում:

—Այ ինչպես իմանանք, միգուցե նրա յուրաքանչյուր տողն ու յուրաքանչյուր կերպարն ինչ-որ տեղից վերցված է, նու, այսպես ասած ընդօրինակված . . .

—Քեթի Ակերի պես . . . Նրա գործերի հիմունքով, որտեղ քննարկվում են (կամ ավելի ճիշտ իրականացվում են) գրագողության սկզբունքներն ու նպատակները, օրինակ` Ի հիշատակ ինքնությանը գրքում հենց այդ գաղափարներն է արծարծում . . . Լեզվի բեմականացումը . . . Ինքնության դիմակահանդեսը . . . և այլն, և այլն, և այլն:

—Բայց ըստ ____________________-ի, ճշմարիտ արվեստագետները նախ և առաջ բարոյական կերպարներ են և կարևոր են նաև հասարակությունը առռռողջ պահելու համար, այո, նրանք հասարակության իսկական բարոյականության հսկիչներն են, իրենց գործերով` իրենք գիտակցում են, թե չեն գիտակցում . . . Ես գրականագետ չեմ, բայց խոսում եմ ինչպես մեկը, որը սիրում է հայ գրականություն կարդալ . . .

Հետո դու նստում ես գրասեղանի առաջ, նայում ձեռքերիդ ու շարունակում տպել—մի գիրք, որն արդեն ի սկզբանե արգելված է թարգմանել, որը չի թարգմանվելու ու որի թարգմանությունն արգելք է հանդիսանում բոլոր նրանց համար ովքեր արդեն ի սկզբանե գիտեն թարգմանության կարգն ու կանոնները:

. . .

Blogi pateri nersum...

Ես Շուշանի առաջարկը՝ համբուրվել բլոգի պատերի ներսում, շատ լուրջ ընդունեցի ու ինտերնետում գտա համբույրի X-Ray. Ինչպես տեսնում եք, մոտս ստեղծագործական ճգնաժամ է :))) Չնայած ձախ կոմի դունչը կարծես տղամարդու է, ինչը համբույրի պատկերը դարձնում է հետերո, բայց կարող է և բուչ կնոջ է, կամ տրանսեքսուալի։ Ո՞վ իմանա։

I took Shushan's proposal to "kiss beyond the walls of the blog" very seriously and found this X-Ray image of a kiss online. As you can see, I am in a creative crisis :) Though the chin on the left side seems masculine, but it could also be a butch lesbian's or transsexual's chin. Who knows? Queering the X-Rays :)

Angela

Re: from L. de La C.U.L.O. A project of the Queer Feminist Herd - Barcelona

...I loved your project, and I hope I get a chance to see it all. ... I
personally have a personal interest in knowing more, is there a chance of
you or someone from your group writing to us about the queer
situation/struggle in Armenia or in Yerevan (I am now even more excited to
visit Armenia, I always wanted to, and once got very close to do it), I am
usually interested in how cultures and various societies that are closely
knit construct the gender roles, how we are shaped, and if there exists
some exceptions where this shaping or some role was broken traditionally
(a superficial example, male Arabs wore eye make-up to war, and now it is
considered a sissy thing to do :)) If you can great, we can post it along
the article you sent, if not then just ignore me, I am sure I will stalk
you in the future :)!

Queer issues in The Armenian Reporter

Me as Her Again: An utterly queer memoir
by Shushan Avagyan

Published: Sunday November 30, 2008
The Armenian Reporter

http://www.reporter.am/go/article/2008-11-30-me-as-her-again-an-utterly-queer-memoir

Under review: Nancy Agabian, Me as her again: True Stories of an Armenian Daughter. Aunt Lute, October 2008, 243 pages.

I met Nancy Agabian for the first time in April 2001, after I read her book Princess Freak (Beyond Baroque, 2000), which greatly impressed me for its audacity. Her small, bold book, which fused poetry, creative nonfiction, and texts from performance art, was controversial for Armenian society because it explored the polymorphous and elusive nature of identity and dared to openly speak about sexuality - something that rarely surfaced in a literary tradition that was overwhelmingly dominated by male and heterosexual discourses.

Released in October, Agabian's new book, Me as Her Again: True Stories of an Armenian Daughter, was eagerly awaited by her fans in America, Europe, and Armenia. It is a memoir about identity and family history that Agabian worked on for over six years. It is also, perhaps in the vein of David Sedaris, a brazen examination of queerness - a deviation from the expected, the norm, and the conventional - through a discovery of a queer self, the hilarious attempt to deny it through self-banishment, and, finally, the recognition and acceptance of that "odd" self.

The opening of the book sets a tone reminiscent of the introductory scene of Eve Ensler's The Vagina Monologues: "I bet you're worried. We were worried." In Agabian's book, however, the tone is even more urgent and insistent, as a grandmother addresses her granddaughter in a letter that begins like this: "Dear Nancy: I'm still worrying about you." Unlike Ensler's women, who speak in unison, echoing one another and asserting their needs, the 87-year-old Zanik in Me as Her Again is running out of time ("I'm worrying, I'd like to go home, you know, they won't take me there") and space ("I have a lot to say but can't tell you in the letter"). "No more," she writes in a postscript with regard to her terse, almost frugal letter, "we're not making a newspaper, you know." Here is an urgent message that ironically refuses to broadcast its exigency, that's still anticipating a possibility of change and needs our attention now.

Zanik's request remains unanswered. How might Nancy have responded to a woman who years ago, as a child, had been displaced from her home, and now yearned to go back? What worried her most: the reason that her granddaughter was in self-exile or that she (Zanik) wasn't free to return home? What compelled her to reach out to her errant granddaughter? But no word follows her declaration of transfer. The silence is profound, more profound than the meaning of the ambiguity of her letter. Then this silence is gradually and painstakingly filled with Nancy's narrative - a search for ways to grapple with a legacy of genocide, to seek acceptance and recognition in her own family that denies her sexuality, and to fully exist and take part in two worlds (the Armenian and the American) that seem to exist in contradiction with one another. These internal conflicts are further established in a chapter titled "Two-headed bird," where Agabian reveals the hidden meaning of her memoir's title - Me as Her Again is homophonous with the word miaseragan, which means homosexual in Armenian. In a different chapter, Agabian explains: "The truth was, Grammy had managed to do both with me - be herself and love me unconditionally."

Agabian narrates hilarious, strange, and elegiac stories about her sister, who moves to Northampton to live in a women's commune and comes out to her family as a lesbian; about her homophobic brother who comes out of the closet later in life; and, finally, about her parents, who are clueless that their youngest daughter is writing performance pieces about their dysfunctional family.

Agabian's prose is playful, as it shifts from extremely serious to almost farcical. One of the strongest aspects of this book is the author's ability to take something as outrageous as, for example, being confronted by someone in the audience who has completely missed your art, and narrate it in such a way that is at once comical and ironic. Here is a classic Agabian, wearing a costume of thin white cotton pajamas, facing a packed house of Armenians in the tiny back room of a café in Pasadena: "They were close enough to hear my heart beating. Attempting to manufacture an emotional distance, I looked into the back row and announced in a stage voice, ‘This performance is called The Crochet Penis.' A woman in her late 40s, sitting to my right, our knees almost touching, said with an accent, ‘Ugh, why they have to call it that?' to no one in particular." Later in the performance the woman stands up and demonstratively leaves the room.

A few days later the same woman disrupts another performance titled WANT at the Glendale Public Library: "It was not serious poetry, it was more of a low-class comedy act... I am a literature professor!" she yells. "I know what I am talking about. I could have told you in private, but I wanted everyone to hear my opinion." As Agabian confesses, the woman's reaction is her "worst nightmare come true." Ironically, this outbreak is followed by an earnest discussion about taboos and the audience engages in an insightful conversation about silences surrounding sexuality in Armenian society. This all-too-familiar scene implicitly alludes to similar occasions when lectures or panels about the Armenian Genocide are disrupted by deniers in the audience and demonstrates the importance of a supportive community.

Through her stories, Agabian addresses issues that have worried and still worry her today. But unlike Zanik or her mother, who only told their stories of loss and survival to their own children, Agabian is transmitting her (and their) stories to an audience of strangers - people who she hopes are receptive and capable of listening and responding adequately to her concerns. Me as Her Again is remarkable in its driving force to truthfully speak about unspoken things, its sensibility that is at once comical and empathic, and its persistent refusal to expurgate parts of a vibrant voice in order to fit in with the collective stories of our ancestors.

###

մաս երկու մաս առաջինից

. . .

Նա նստում է գրասեղանի առաջ, նայում ձեռքերին ու սկսում տպել—մի գիրք, որ դուրս է մնալու բոլոր կարգերից ու կանոններից ու պարզապես իր պարզությամբ ու անկարգությամբ լինելու է արտակարգ:

Բայց բոլորս էլ հետաքրքրվում ենք հանճարների կյանքով ու գրում նրանց կենսագրությունները, գրում ենք այնպես ինչպես որ ուզում ենք տեսնել նրանց, ինչպես որ պատկերացնում ենք, ու ինքներս ստեղծում նրանց` մեր հանճարներին, ինչպես օրինակ Մուրն էր հետաքրքրվում Բայրոնի կյանքով ու գրում նրա կենսագրությունը, այրելով նրա նամակներից շատերը, կամ ինչպես ծանոթ խմբագիրն էր մկրատով կտրատում Չարենցի բնագրերը, ու տպում ենք գրքեր, կառուցում գրադարաններ, հղկում արձաններ ու պաշտում ենք նրանց պաշտելով նաև մեզ ու մեր առավելությունը, որ գիտենք թե ինչ է հանճարը, որ հասկանում ենք տարբերությունը, ու կարողանում ենք այդ տարբերությունն իմաստավորել: Այնուամենայնիվ գիրքն այս չի կամենում, ու չկամենալով չի դառնալու կենսագրություն. այլ նպատակներ ունի: Լավագույն դեպքում կձևավորվի որպես թարգմանություն: Կամ միգուցե արդեն ձևավորվում է: Ինքնըստինքյան:

Զանգից հետո, երբ վերադառնում էինք դասարան:

Սակայն 1991-ի նոյեմբերին շատ ընտրություններ չունեինք. շատերիս բնակարաններում այրվում էին գրքեր ու հնարավոր է, պատահականորեն, առանց իմանալու, որ այրվող գրքերից մեկը լիներ հենց այն ոսկե պատյանով գիրքը, որի կազմը փոփոխվում էր ամեն օր, ու որը կարդալով մեր աչքերի տակ հայտնվում էին մուգ (սև) կիսաշրջաններ, բայց ընկեր Մարտիրոսյանի դասարանում, որտեղ եթե ոչ ծխի քուլաներն էին պարուրում մեր սառած մարմինները, ապա մեր իսկ շունչը, որն արտաշնչելով տեսնում էինք, պարզ, ու գիտակցում որ կենդանի ենք, և եթե նույնիսկ ընտրություններ չկային այդ ժամանակաշրջանում, ապա գոնե կարող էինք մաշել մեր օրագրերը այդ ոսկե պատյանով գիրքը ձեռքից ձեռք փոխանցելով ու փրկելով այն վառարանի ջերմությունից, ինչպես որ այդ օրվանից հարյուր տարի առաջ իռլանդացի հեղինակն էր պաշտպանել իր գիրքը, ընդունելով հասարակության դատավճիռն ու հեռանալով, ինչպես որ հեռանում են անվերադարձ, առանց հետ նայելու, որպես տարագիր:

Շեղվում ես նորից, ասում է: Գրի Արաքսից, գրի նրա մասին ու գրի այնպես որ ես էլ հիշեմ ու հիշելով պատկերացնեմ նորից նրա անհոգ կեցվածքը, կիսահեգնական, ասես, երբ իր ցուցահանդեսներին հայտնվում էր ուշացած, երբ բոլորն արդեն այնտեղ էին, խումբ-խումբ հավաքված, բոշա-բանաստեղծները, նիհար դասախոսները, Պապլավոկում հանդիպող երաժիշտները, սպասելով նրա երևան գալուն, իր հերթական (նոր) երկրպագուի հետ թևանցուկ, ասես ձեռքի նոր հովհար գտած, ու թե ինչպես էր հովհարելով բորբոքում կրակը, որն իր հայտնությամբ, իր ներկայությամբ բռնկում էր ողջ սրահը (նախկին երկրպագուներին):

. . .

PUNK and FUNK: AIDS DAY IN YEREVAN

On December 1st, at 4pm we will gather at Vardan Mamikonyan's statue and start our march to the Republic Square, and after we will all go to Pushkin street, Avangard folk-club (Pushkin 3a) to start the main event at 5pm. This includes punk underground rock concert, presentations, films and live shows. During the event we'll distribute different information materials on HIV issues and condoms.

Rock bands: PINCET, INAD, LSD
presentation, social advertisements and movies about HIV, transmission, facts, discrimination are provided by local NGOs
live shows: NGO volunteers


The radio program "Lyunse" of Public Radio will broadcast a special program on HIV awareness issues, including interviews with NGO representatives.

Be with us and...

STOP AIDS. KEEP THE PROMISE