April 27, 2014

An Interview with Queering Yerevan

by Barbara Eder | for MigraZine | April 2014

Barbara Eder: Please tell me more about the history of Queering Yerevan. I am especially interested in the role collectivity plays in the process of producing art. Does collectivity mean to extend the limits of individuality? Is it also a way to gain more power in public action?

Queering Yerevan: The QY Collective has named and defined itself variously since 2007, when a group of artists, writers, cultural critics and activists started to collaborate with each other in various forms to mainly “queer,” de-automate, subvert, and use the capital of Armenia, Yerevan, as an experimental space for new cultural production. From the very beginning, the task of the collective has been to disturb habitual perception by rendering the familiar in unfamiliar terms in order to slow down automated perception. A QY act, in other words, is a form of slant activism, which differs from conventional acts of intervention that use direct or straightforward language to get across a certain message, or elicit a specific response.

Yes, working in a collective means to push the limits of individuality and always be cognizant of the dynamic of its members and their different approaches to achieving the same goal—the cultivation of a queer gaze. We strive to create and inhabit spaces that do not homogenize and that do not thrive on inertia but spaces that host encounters with strangeness, the unconventional, something beyond the norm. So maybe the collective form (versus the individual form) is not so much a way to gain more power in public action as it is a way of diffusing the collective energy into fractals, it’s a way of re-publicing and re-re-publicing the spaces in which we live and work.

Our first happening titled “Coming to You to Not Be with You” took place in 2008 in the garden of 34 Zarubyan Street, which became a space for future gatherings and happenings. The garden was a private space shared by two non-governmental organizations, the Women’s Resource Center and the Utopiana Cultural Center, which we turned into a transitory station for art events and public discussions. In 2011 QY published its first book, Queered: What’s To Be Done With Xcentric Art, which includes documentation from various acts and art happenings, photography, critical texts, excerpts from experimental writing, fragments from the QY blog, and email correspondence between 2007-11. We are currently working on our next book titled “In and Between the (Re)public,” which was funded by Prince Claus and which is scheduled to come out in early June.

BE: To become visible through art can be a more subtle strategy than political activism. Would you draw any distinction between both concepts, are they intermingled?

QY: Actually, a lot more can be done through anonymity and invisibility. We try not to erase our individual names but more often than not we find ourselves interacting with and agitating the public in modes of communication that require anonymity (such as stencil art or graffiti). For example, we have been stencilling the verses of socialist feminist poet Shushanik Kurghinian (1876-1927) in the entrances of multistory buildings in Yerevan within the frames of our latest project (In and Between the (Re)public). These are neither private nor public spaces—they are hallways, stairwells, corridors, passageways that connect or lead from the public to the private and vice versa. So someone taking his child to school one morning might see the following verse on the interior wall of the building’s entrance: “I am the one, buoyant and rebellious, who stayed with you . . . ” Or someone coming back from work might encounter a line like this: “A curse on the generation still creeping in serfdom!” Or yet another person reading the following on his way out: “But just one bright ray? O, sirs, that’s not enough!” These words appear in unanticipated places, they are taken out of their context and yet they address each and every one of us as members of a public who are subjects of a republic governed by anti-public politicians and administrative incompetents. So in this case we thrive on anonymity and we also protect ourselves from being charged for “property damage.” As Lana Wachowski says, “Anonymity allows you access to civic space, to a form of participation and public life, to an egalitarian invisibility.” So the Collective has been moving away from visibility and individuality to more civic-oriented art forms and strategies that diffuse and fragment perception in subtle ways.

BE: How do you define the term “queer” or “queerness”? Is there a significant shift in the meaning when using it in the Armenian context?

QY: We de-queer the term and strip it of its label-oriented functions. We don’t use it as a noun or an adjective as it is normally used, but rather as a verb (to queer smth or smn) and in this sense we engender it with “estranging” properties—anyone can do it, anyone can participate in subverting the familiar, in derailing the norm, in perverting the standard pattern. In Armenian we say tarorinakel, which is a nonexistent verb derived from the adjective tarorinak (strange). It’s more about “doing” rather than “being.”

BE: A lot of your actions take place in public—also to reclaim space for LGBTI people. Please tell me more about your last action.

QY: The following was our overarching concept of “In and Between the (Re)public” and the point of departure of our current orientations:
The Republic has been hegemonically designated as singular – both in form and in content. There is the Republic – the idealized structure of modern statehood to which all nations must aspire. And there is the Republic, “our” nation, “our” people as one collective body (fascism propagated by slogans such as “One nation, One culture” that canonize the “proper” and regulate possibilities within a cultural landscape). Within both singularities of the Republic, any notion of “public” is rendered meaningless through an oligarchy’s appropriation of the commons, forced mass migration, unprecedented levels of unemployment, and the draining from the population voices of resistance. But (r-e)-p-u-b-l-i-c-s are also in and between language that separates rather than unites, that foreignizes rather than domesticates. And there is, of course, time and displacement—as modernity epitomized by the concept of “now” is also characterized by forceful and constant revisions. Within this “new” era of “Republicanism” and “Democratization,” how can we discuss the specificity of the impact on bodies, on language, on memory, and the interfacial affective realm of the (virtual) embodiment of inbetweenness? How can the publics (de)scribe and reinscribe spaces through which to continue meaningful production of disc(our)ses?
So one of the happenings of this project was a tree-planting in the semipark located at 26 Baghramyan Avenue, in the corridor between the Presidential Palace, the House-Museum of the poet Silva Kaputikyan and Lovers’ Park. The semipark is often a gathering place for radically different contingents such as police officers who guard the Presidential Palace or hang out and smoke, homeless people who sleep on the benches, and children who like to play there. But the semipark actually belongs to the community living in the adjacent building. In other words, the semipark is both a privately-owned space and a public space. Not completely private and not completely public. The action draws attention to the communities undergoing gentrification via the illegal privatization of public areas where the new owners cut down the trees and build expensive cafés or elite housing at the expense of those who previously inhabited those spaces. We had specifically chosen to plant the Cercis siliquastrum commonly known as the Judas tree, symbolizing treachery and simultaneously repopulation of the social spaces of the evicted populace.

BE: The documentary material of your actions also contains photos, which guarantee a high dregree of personal identification. I find that very courageous! What is the price that one pays for being out of the closet in Armenia? Does your work somehow influence those, who are still closeted?

QY: From the very beginning we have been extremely keen on queering heteronormativity and creating spaces for the non-hetero communities, which implied that we could not function in the previously known modes of non-hetero anonymity and the closet. In other words, yes, it became crucial to undergo a process of naming and identifying oneself and discovering the community that had been silenced by laws, traditions, families, customs, and religions. We can’t know yet if our work has changed the lifestyles of other people however we do hope that we have created the kind of tension that forces anyone to start noticing or experiencing things from another (a stranger’s) perspective. And by that we don’t mean a touristic or tokenizing experience but a truly unsettling experience where one lets go of comfort in order to engage in something other than what one is used to or is comfortable with.

We explore this, for example, using the concept of migration. We engage with the question of migration as a physical as well as cognitive movement from a fixed (known) reality to a changing actuality, from a grounded, rooted community to a routed one. Is leaving one’s own immovable “home” as joyfully confounding or explosively estranging in a post-independence Armenia today as it was a century ago, in colonial (Russian) Armenia, when agents of dissident ideologies moved from their apartment floor plans to the map of the world? What happens to the material debris abandoned at home? Could it be that the things that, in the past, made one sick of home will frame the homesickness of the future? (See QY’s installation “Caution: People Crossing Border,” 8th Gyumri Biennale of Contemporary Art).

BE: Finally, I would like to know more about the next actions of Queering Yerevan Collective . . .

QY: As mentioned earlier, we are working on the book cataloging the happenings from “In and Between the (Re)public,” which we hope to present in Yerevan and in Tbilisi (and maybe elsewhere) in August. Our presentations are usually interactive, we dialog with the audience and we also often incorporate performance acts, so we are in the process of conceptualizing these happenings.

April 7, 2014

Զրույց Արփի Ադամյանի և Մելիսա Բոյաջյանի հետ

ըստ Միլենա Աբրահամյանի

«Արեգնազանը» հայկական հեքիաթ է, որը Ղազարոս Աղայանը գրի է առել 19-րդ դարի վերջում։ Այն մի հոր մասին է, ով ունի երեք երեխա, որոնցից երկուսն աղջիկներ են, իսկ երրորդ երեխայի՝ Արեգնազանի սեռն անհայտ է։ Հեքիաթի սկզբում հայրը հայտարարում է, որ Արեգնազանը նույնպես աղջիկ է, որպեսզի պաշտպանի նրան չար ոգիներից։ Եվ թեպետ Արեգնազանը հավատացած է, որ ինքն աղջիկ է, նա շատ հետաքրքրված չէ իր սեռին հատկացված բաներով։ Հոր խրախուսանքով, նա սովորում է զենք գործածել, ձի հեծնել, որսալ, և այլ բաներ, որ ավանդաբար տղաներն են անում։ Ի վերջո, Արեգնազանն ապացուցում է, որ նա արժանի է թագավորին ծառայելու և նրա համար կռվելու, և հայրը հայտարարում է նրան տղա, որպեսզի նա կատարի այդ պարտականությունը։
Երբ Արեգնազանը գալիս է արքայական ապարանք, նա ապացուցում է իր կարողություններն ու ուժը, երբ որսի ժամանակ արջի հարձակումից փրկում է թագավորին։ Թագավորի դուստրը՝ Նունուֆարը, սիրահարվում է Արեգնազանին, սակայն Արեգնազանը հրաժարվում է նրան տեսնել, մասամբ իր ընկալած «իսկական» սեռի հետ կապված շփոթվածության պատճառով։ Նունուֆարը՝ լինելով քմահաճ արքայադուստր և մերժվելով Արեգնազանի կողմից՝ ծանրապես հիվանդանում է։ Թագավորը Արեգնազանին ուղարկում է «անմահական ջուր» գտնելու. այն միակ միջոցն է, որ կարող է բուժել Նունուֆարի «հիվանդությունը»։ 
Ճանապարհին Արեգնազանը հանդիպում է աղավնի աղջկան, ով կերպափոխում է Արեգնազանին և դարձնում «իսկական» տղամարդ, ապա նրա համար գտնում և բերում է անմահական ջուրը։ Շարունակելով իր ճանապարհը Արեգնազանը գալիս է Քարացած քաղաք, որտեղ մի չար կախարդ բոլոր բնակիչներին, բացառությամբ կիսաքարացած թագավորի, քարի էր վերածել։ Արեգնազանը նրան կյանքի է բերում հավերժական ջրի օգնությամբ և միասին նրանք վերականգնում են թագավորությունը հաղթելով չար կախարդին։ Հերոսություններից հետո Արեգնազանը վերադառնում է արքայական ապարանք, Նունուֆարին տալիս է անմահական ջուրն ու փրկում նրա կյանքը։ Քանի որ ճամփորդությունների ժամանակ նա կերպափոխվել էր և դարձել տղամարդ, նա կարողանում է ամուսնանալ Նունուֆարի հետ, և նրանք ապրում են միասին երջանիկ մինչև խորը ծերություն։
«Կախարդական աշխարհ» վիդեո-ինստալյացիան այս հեքիաթի վերամշակումն է երկու արվեստագետների՝ Արփի Ադամյանի և Մելիսա Բոյաջյանի կողմից։ Վերջիններս օգտագործելով տարօրինակող ֆեմինիստական և ֆուտուրիստական հայացք փորձում են զորացնել հեքիաթի ավանդական կին կերպարներին և առաջարկել գենդերային դերերի այլ պատկերացում հայ ավանդական պատումների մեջ, ինչպես նաև կյանքում։

Միլենա Աբրահամյան. Կարո՞ղ եք մի փոքր պատմել, թե ինչպես սկսեցիք այս նախագիծը։

Արփի Ադամյան. Դեռ անցյալ տարվանից ես ու Մելիսան խոսում էինք համագործակցության մասին ու քննարկում տարբեր գաղափարներ։ Բայց բոլորովին անսպասելի էր, թե ինչպես հիշեցի Արեգնազանի պատմությունը։ Դա մի հեքիաթ էր, որը մայրս էր կարդում ինձ համար, երբ ես շատ փոքր էի, և որի մասին լրիվ մոռացել էի։ Հիշեցի անունը՝ Արեգնազան, և ուրիշ ոչինչ, բացի այն, որ հետաքրքիր պատմություն էր։ Նորից կարդացի ու հասկացա, թե որքան էր այդ պատմությունն ինձ վրա ազդել։ Երբ այս պատմությունը լսում ես որպես երեխա, քո մեկնաբանությունը բոլորովին այլ է, քան այն, թե ինչպես կմեկնաբանեիր որպես մեծահասակ։ Մեր պահպանողական հասարակության մեջ մենք անպատճառ չէինք շոշափի այս հեքիաթի ակնհայտ սեռային խնդիրները, քանի որ ենթադրվում է, որ մեկի սեռը և դերը հասարակության մեջ արդեն միշտ ֆիքսված են։

Մելիսա Բոյաջյան. Ես չեմ առնչվում այս պատմության հետ այնպես ինչպես Արփին և պատկերացնում եմ, որ եթե ինձ էլ այն կարդային վաղ հասակում, ես էլ կհետաքրքրվեի սեռային փոխակերպման մասին պատմությամբ։ Իհարկե, երբ հեքիաթին մոտենում ես ավելի քննադատաբար, ապա տեսնում ես, թե որքանով այն հայրիշխանական է, քանզի Արեգնազանը չի դառնում իսկական հերոս մինչև չի փոխում իր սեռը և դառնում տղամարդ։ Բայց որքան էլ քննադատես, իրականության մեջ հեքիաթն իրոք շատ արտասովոր է, քանի դեռ կա սեռի անհայտության մասին սկզբնական պահը։

Միլենա Աբրահամյան. Ուրեմն պատմության մեջ ակնհայտորեն կան շատ մասեր, որտեղ քիչ թե շատ հանդիպում ես հայրիշխանական գաղափարախոսությանը։ Գիտեմ, որ պլանավորում եք այն վերամշակել ավելի տարօրինակող ֆեմինիստական տեսանկյունից։ Հետաքրքիր է, թե ինչպես եք փոփոխելու կամ վերիմաստավորելու պատմությունը, որ այն ընթերցվի կամ դիտվի այս արմատապես տարբերվող տեսանկյունից։ Մասնավորապես, ո՞ր տարրերն են, որոնք կարող են երևակայությունը հրել սեռի և հայ ընտանիքի վերաբերյալ ավանդական պատկերացումներից անդին։

Մելիսա Բոյաջյան. Նախ, Արեգնազանի սեռը մինչև վերջ պահելու ենք հնարավորինս անորոշ. Արեգնազանը չի վերածվում տղամարդու։

Արփի Ադամյան. Փաստորեն Արեգնազանը մարմնավորում է միանգամից երկու սեռ։ Եվ քանի որ դերանունների դեպքում հայերենում չկա այն սեռային դինամիկան, որն առկա է անգլերենում, նախատեսված անորոշությունն է՛լ ավելի հեշտ է ստեղծել։ Իհարկե, այլ բան է, երբ թարգմանում ես մեկ այլ լեզվի (օրինակ՝ հայերենից անգլերենի) և կամ խոսում անգլերենով (ֆիլմի ստեղծման ցանկացած փուլում), այդ սեռային անորոշությունը շատ դժվար է արտահայտել, հաճախ շփոթեցնում է։ Բայց երբ պատմությունը կարդում ես հայերենով, ոչ մի շփոթություն չի առաջանում։ Ամեն ինչ աշխատում է։

Արեգնազանի դերակատարը լինելու է երիտասարդ կին։ Աղայանի հեքիաթում աղավնի աղջկա հետ հանդիպումը կարևոր պահ է, երբ Արեգնազանն ապրում է մարմնական փոխակերպում և դառնում է տղամարդ։ Մենք փորձում ենք ցույց տալ որ դա անպայմանորեն ֆիզիկական անցում չէ, այլ ավելի շատ մտային անցում կամ մտքի ընդլայնում։ Աղավնի աղջկա կերպարը օգնում է Արեգնազանին հասկանալու, որ նա չպետք է ընտրություն կատարի սեռերի միջև և որ չպետք է երկատի ինքն իրեն ըստ եղած սեռային մոդելների։ Այնպես որ փոխակերպված Արեգնազանը մարմնավորում է մեկին, ով հրաժարվում է բաժանել ինքն իրեն մասերի։

Մելիսա Բոյաջյան. Մենք փոխել ենք նաև Նունուֆարի կերպարը. նա այլևս չի ներկայանում որպես հիվանդ արքայադուստր։ Նա պատմության մեջ ունի գրեթե երկրորդ գլխավոր կերպարի դերը։ Թեև հերոսը ինչ-որ առումով Արեգնազանն է, մենք փորձում ենք շրջադարձել այս դինամիկան, որպեսզի պատմությունը միայն անհատականության վրա հիմնված չլինի։ Նունուֆարը և Արեգնազանը միասին են փրկում Քնած քաղաքի քաղաքացիներին։ Նրանք ուժ են տալիս քաղաքացիներին, որպեսզի վերջիններս ազատագրվեն։

Արփի Ադամյան. Դե գիտեք, որ հեքիաթում կա արքայություն և որ Նունուֆարն արքայադուստր է, այսինքն արտոնյալ մեկը։ Մենք փորձել ենք նաև խաղալ դասի կամ կաստայի ավանդական պատկերումների հետ։ Նունուֆարն այլևս արքայադուստր չէ, նա կիբորգ է՝ թե օրգանական և թե մեխանիկական մասերով։

Մելիսա Բոյաջյան. Փոփոխվել է նաև Քարացած քաղաքը, մեզ մոտ այն դարձել է Քնած քաղաք։ Աղայանի հեքիաթում քաղաքի բնակիչները քարացվել էին, իսկ մեր տարբերակում նրանք փակ աչքերով անում են (կրկնում են) միևնույն բաները։ Սա խորհրդանշական է և հղում է Հայաստանի իրականությանը, հատկապես ներկայիս սոցիալ-տնտեսական գործոնների համատեքստում։ Եթե Հայաստանի մասին որևէ բան գիտեք, ապա հայտնի է, որ 90-ականներին տեղի ունեցավ տնտեսական փլուզում, որ այդ տարիներից ի վեր շատ մարդիկ գործազուրկ մնացին կամ, եթե ունեն աշխատանք, ապա աշխատում են նվազագույն աշխատավարձով, ինչը հազիվ է բավարարում կենցաղային ծախսերի համար։ Սա իհարկե կապված է բոլոր ռեսուրսների մասնավորեցման էտապի հետ։ Այստեղ շատ փոքր է հարուստ մարդկանց թիվը և նրանք հարստացել են ապօրինի ճանապարհներով։ Նման կոռուպցիան հասնում է ընդհուպ մինչև Սերժ Սարգսյանը, ով արդեն երկու անգամ ընտրվել է անօրինական ճանապարհով։

Արփի Ադամյան. Գուցե առաջին անգամ լսելով Քնած քաղաքի անունը ստեղծվում է տպավորություն, որ բոլորն այնտեղ քնած են և ինչ-որ բան է տեղի ունենում նրանց քնի ընթացքում, որը նրանք չեն տեսնում։ Բայց իրականում այդպես չէ։ Խոսքն այստեղ գնում է ավելի ընդհանուր մտային վիճակի, իրավիճակի մասին, որտեղ մարդիկ պարզապես չեն կարողանում զարթնել։

Բայց ես կցանկանայի վերադառնալ Նունուֆարի կերպարին։ Նախևառաջ, մեզ համար հետաքրքիր էր պահել իր հեքիաթային անունը և չփոխել այն, ինչպես հաճախ անում են վերամշակումներում։ Դե գիտեք, վերամշակման ժամանակ կարող են փոխվել կերպարների անունները, արտաքինը և ֆունկցիաները։ Մենք պահեցինք նրա շատ կանացի, գրեթե փխրուն անունը, սակայն փոխեցինք նրա արտաքինն ու ֆունկցիան։ Նունուֆարն, ինչպես գիտեք, արքայադուստր է հեքիաթում և նա արքայության մասնիկն է, որտեղ բազմաթիվ եղանակներով պաշտպանված է ու արտոնված։ Մեզ համար կարևոր էր նրան դուրս բերել այդ համատեքստից։ Մեր տարբերակում նրա ընտանիքի մասին շատ բան չգիտենք։ Այսպիսով նա դառնում է ավելի անկախ և շարժունակ։ Մենք վերանայում ենք նահապետական այն պատկերացումը, թե տղամարդը (Արեգնազան) կարող է հեռանալ տանից և ճանապարհորդել, իսկ կինը (Նունուֆար) պետք է մնա տանը և սպասի տղամարդուն։

Մելիսա Բոյաջյան. Սրանք այն գործողություններն են, որոնք վերցված են հայ մշակույթի նահապետական տեսակետից, լինի դա թե պատմության, թե նույնիսկ ներքին կյանքի ոլորտը։

Արփի Ադամյան. Օրինակ, Արեգնազանը պարանի օգնությամբ է դիմադրում հորը։ Այս գործողությունը հղում է Արտաշեսի և Սաթենիկի պատմությանը։ Ըստ Մովսես Խորենացու, Արտաշեսը գերում է Սաթենիկին պարանով և այդպես կարողանում է նրան «իրենով անել»։ Մեր պատմության մեջ Արեգնազանն է, ով պարանով գերում է իր վրա հարձակվողին, ում նա չի ճանաչում և չգիտի, որ իր հայրն է, և ում նա չի ցանկանում «իրենով անել»։ Նա պարզապես պայքարում է ճանապարհին իրեն կանգնեցնողի դեմ։ Այս դրվագով մենք ոչ միայն ցույց ենք տալիս, թե ինչ է տեղի ունենում հայրիշխանական հասարակության մեջ, այլև անդրադառնում ենք գենդերային կոդերին։ Մենք փորձում ենք խաղալ այդ կոդերի հետ, որ մենք յուրացրել ենք, որպեսզի փոխենք դրանք՝ ծայրահեղության հասցնելով։ Եթե երբեմն քննադատությունը ստեղծում է ահռելի մեծ լարվածություն, այն կարող է վիրավորել մեր հասարակության մեջ ապրող որոշ խմբերի, սակայն երբ ինչ-որ բանի քննադատությունը դրվում է ծայրահեղության հարթակի վրա, հասցվում է աբսուրդի, այն դառնում է ավելի շոշափելի (զգալի)։ Աբսուրդն իրոք արտակարգ մեթոդ է որևէ խնդրի հետ աշխատելու համար։

Մելիսա Բոյաջյան. Որպես սփյուռքահայ կարող եմ վկայել, որ շատ սփյուռքահայեր ապրում են անցյալում։ Իմ ընտանիքի մշակութային իրականությունն ուղղակիորեն շատ տարբեր է ու անհամեմատելի այստեղ ապրող մարդկանց իրականությունից։ Բայց ինձ համար կարևոր էր կարողանալ պատկերացնել մի բան, որն անցյալում չէ։ Ինչպես նաև մի ապագա, որտեղ հնարավոր կլիներ փոխել իրականությունը։ Ահա սա էր էականը և այս պատմության վերապատումը ապագայում։

Կարծում եմ, որ Հայաստանը որպես հանրապետություն և որպես ամբողջ աշխարհով մեկ սփռված ժողովուրդ շատ կարևոր հարց է։ Ի՞նչ է նշանակելու լինել հայ հիսուն տարի անց։ Կլինե՞ն արդյոք այստեղ ապրողներ։ Գիտեմ, որ շատ մռայլ է հարցադրումս, բայց հուսով եմ, որ կլինեն։ Ամեն դեպքում ինձ համար կարևոր էր կարողանալ պատկերացնել մի բան, որ ապագայում կծառայեր որպես փոփոխությունների համար ներուժ։

Արփի Ադամյան. Ապրելով մի շատ պահպանողական հասարակության մեջ, այս պատմության համար նման ապագայական տեսակետ որդեգրելն ինձ հնարավորություն է տալիս փոխել ինչ-որ բաներ շատ ավելի արագ տեմպերով, քան թե ինչպես որ փոփոխությունները տեղի են ունենում այսօր Հայաստանում։ Այս տիպի ծխական հասարակության մեջ ամեն ինչ հակված է մինիմալ փոփոխության և այն էլ շատ դանդաղ։ Ամեն ինչ մնում է միևնույն պահպանողականության, կարգի, ավանդույթների, և այլնի սահմաններում։ Մենք հաճախ տեսնում ենք, թե ինչպես մարդիկ, ովքեր փորձում են որևէ բան փոխել միևնույն է շարունակում են մնալ այդ պահպանողականության շրջանակում։ Վերցնենք, օրինակ, հենց այսօրվա «հեղափոխական» շարժումները Հայաստանում։

Միլենա Աբրահամյան. Մի քիչ ավելի խորանանք այն հարցի մեջ, թե ձեր արածը ինչ է նշանակում Հայաստանի համար և գուցե ոչ միայն Հայաստանի, այլև Հայաստանից դուրս գտնվող հայերի համար։ Ինչպե՞ս եք ստեղծում այդ կապերը։

Մելիսա Բոյաջյան. Կան բաներ, որոնք կարծում եմ ակնհայտ են շատ հայ ընտանիքներում անկախ նրանից, թե նրանք որտեղ են գտնվում։ Օրինակ, իմ ընտանիքը ծայրահեղ հայրիշխանական է։ Ամեն դեպքում, կան ավանդույթներ, որոնք կիրառվում են ավելի լայն մասշտաբով, նույնիսկ եթե որոշ բաներ համարվում են օրինաչափական մասնավորապես այստեղի՝ Հայաստանի համար։

Արփի Ադամյան. Երեխան սովորում է շփվել մարդկանց հետ և պատմություններ վերծանել հասարակությամբ կարգավորված ձևով։ Հասարակությունը սկսում է քեզ «հղկել» ըստ իր կանոնների ու կոդերի, որպեսզի խաղաս քեզ հատկացված դերը։ Ահա սա է խնդիրը։ Ի՞նչ կլիներ եթե Արեգնազանի սեռը կախված չլիներ իր հորից, աղավնի աղջկանից, կամ քմահաճ արքայադստեր սիրուց։ Մենք տեսնում ենք, թե ինչպես է Արեգնազանը խաղում (իրականացնում) ուրիշների ցանկությունները, մի բան, որը շատ բնորոշ է հայկական մշակույթին, որտեղ երեխային շատ վաղ տարիքից վարժեցնում են ունենալ ցանկություններ (ցանկանալ) ըստ այն կոդերի, որոնք արդեն իսկ սահմանված են նրա համար հասարակության կողմից։

Մեզ երբեք չեն սովորեցնում, որ մենք ինքներս կարող ենք մեզ համար ընտրություն անել։ Որ մենք կարող ենք փոխվել ու փոխակերպվել։ Դա մեր մշակույթում բացարձակապես գոյություն չունի։ Ինձ համար Արեգնազանի պատմության վերամշակումը նշանակում է ստեղծել կերպարների մի ամբողջություն, որոնք կունենան ընտրելու և մի շարք հարաբերությունների ու հակամարտությունների միջոցով փոխակերպվելու հնարավորություն։ Սա նաև այն փաստն է, որ բնագիր հեքիաթն ինձ համար հետաքրքիր դարձրեց. այն որ կա վերափոխման հնարավորություն, քանի որ, ինչպես տեսնում ենք, հեքիաթում Արեգնազանն ամեն դեպքում փոխվում է։ Իհարկե, այս փոփոխությունը տեղի է ունենում իր աշխարհի շրջանակներում հերոսի համար պատշաճ կամ թույլատրելի նորմերում, բայց նա միևնույն է փոխվում է ամեն հնարավոր կերպ։

Դա նման է այն խաչմերուկին, որի մեջտեղում են հայտնվում հեքիաթների հերոսները։ Հայկական հեքիաթների կին հերոսները սովորաբար չեն ունենում նման բան անելու հնարավորություն, բայց ահա Արեգնազանն այն հերոսն է, ով ունի խաչմերուկում կանգնելու և իր ուղին ընտրելու հնարավորությունը։ Եվ սա այն է, ինչ, կարծում եմ, ամենաէականն է այս հեքիաթում և դրա վերամշակված տարբերակում. փոփոխություն և փոխակերպում, սա մեզ համար, որպես մի հասարակություն, ամենաանհրաժեշտ բանն է։

Միլենա Աբրահամյան. Այսինքն, դա մի բան է, որն ազդում է բոլորի վրա, և որի հետ բոլորս կարող ենք առնչվել։ Դա ոչ միայն այն մարդկանց համար է, ովքեր մտածում ու աշխատում են կենսաբանական և մշակութային սեռի խնդիրների շուրջ։

Արփի Ադամյան. Այո, այս պատմությունը միանշանակորեն բարձրացնում է սեռի հարցը, բայց արծարծում է նաև սերունդների (սերնդային), ավանդույթների և դրանցից դուրս ապրելու, տարբեր կենսաոճեր որդեգրելու հարցերը։ Բայց ամենագլխավորը փոփոխության և փոխակերպման հարցն է, որը կարող է սեռի հարցից էլ անդին գնալ։

Մելիսա Բոյաջյան. Կան նաև բազմաթիվ կապեր այն ամենի հետ, ինչ տեղի է ունենում երկրում հենց հիմա, ի նկատի ունեմ տնտեսապես և քաղաքականապես։ Անշուշտ ուղղակիորեն այս բաների մասին ֆիլմում չենք խոսում, բայց Հայաստանի այսօրվա խնդիրներից շատերն իրենց մասին իմաց են տալիս մեր վերամշակված տարբերակում։

Արփի Ադամյան. Օրինակ, մենք ունենք մի օլիգարխային կերպար, մեկը, ով բարգավաճում է կեղծավորության ու խարդախության հիման վրա . . .

Մելիսա Բոյաջյան. Այս կեպարը ծառայում է որպես խնդրի խորհրդանիշ և չի մարմնավորում կոնկրետ որևէ մեկին։

Նշեմ նաև մի կարևոր առանձնահատկություն. մեր բոլոր կերպարների դերակատարները կանայք են, բացառությամբ մեկից, ով խաղում է Նունուֆարի լավագույն ընկերոջ դերը։ Թե օլիգարխի կերպարը և թե հոր կերպարը խաղում են կանայք։ Սրանով հղում ենք անում 1930-ականների հայ թատրոնին, և մասնավորապես Սիրանուշին, ով հաճախ խաղում էր տղամարդու դերեր։ Ինչ որ տեղ նա էր, որ հանրայնացրեց այս տենդենցը հայկական թատրոնում։

Միլենա Աբրահամյան. Դուք սկսել էիք Ինդիգոգո ինտերնետային դրամահավաք և մնացել է չորս օր, որպեսզի այս արտակարգ նախագծի համար հավաքվեն անհրաժեշտ միջոցներ։ Կարո՞ղ եք ամփոփել, թե ինչու է անհրաժեշտ աջակից լինել այս նախագծին։

Մելիսա Բոյաջյան. Նախ, որովհետև անհրաժեշտ է, որ Հայաստանում լինեն (և Հայաստանը ներկայացնեն) հզոր, ոչ նահապետական կերպարների պատկերումներ։ Եվ որովհետև պարզապես անհրաժեշտ է վերանայել որոշ ավանդույթներ։ Մարդիկ պետք է աջակցեն մեզ, որովհետև այն լինելու է մի հրաշալի գործ։ Այն հրաշալի գործ է։

Արփի Ադամյան. Նաև որովհետև բուն հեքիաթը ինչ-որ տեղ եզակի է այն առումով, որ պատմում է անցյալում գտնվող մի արքայության մասին, որտեղ արծարծվում է սեռային անցման գաղափարը, ընկալված սեռը թաքցնելու կամ ուրիշ սեռ խաղալու միտումը։ Այնպես որ, կարծում եմ, որ այս պատմությունը հետաքրքիր է ոչ միայն հայ մշակույթի համատեքստում և չգիտեմ, եթե այլ մշակույթներում կան նմանատիպ պատմություններ։

Իրականում ես շատ ուրախ եմ այն բոլոր դրական արձագանքների համար, որ մենք ստացել ենք մարդկանցից, ովքեր աջակցում են մեր այս նախագիծը։ Ուրախ եմ տեսնել, որ մենք անում ենք մի բան, որ շատ մարդիկ իսկապես հավատում են անհրաժեշտ է նրանց համար հասկանալու այն մշակույթը, որտեղ իրենք ապրում են։ Այնպես որ, սա հենց այնպես պատմություն չէ, ուղղակի վերամշակում չէ. այն շատ կապակցված է մեր կյանքին։ Մենք զգում և ապրում ենք այդ ամենը։ Մենք ապրում ենք այդ ավանդույթները, ինչպես նաև վերափոխում ենք դրանք։

Այս ֆիլմի միջոցով ու շնորհիվ մենք ներկայացնում ենք ոչ միայն մեզ, այլև շատ այլ մարդկանց, ովքեր չեն մտածում ավանդական կամ պահպանողական ձևով։

Ես կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր մարդ պետք է աջակցի մեզ ըստ իր աշխարհընկալման, որպեսզի մեզ համար հնարավոր լինի իրականացնել այս նախագիծը։ Միշտ ոգևորիչ է տեսնել, որ մարդիկ ուզում են փոփոխություն։ Եվ աջակցել այս նախագծին նշանակում է հենց դա։

Բնագիրը տես այստեղ >>
ապրիլ 18, 2013