April 14, 2012
April 10, 2012
April 8, 2012
Գլխ 4
>>>
Հոդված 62. Հայաստանի Հանրապետթյնմ օրենսդիր իշխանթյնն իրականացնմ է Ազգային ժողովը:
Սահմանադրթյան 59, 66, 73, 74, 78, 81, 83, 84, 111, 112 հոդվածներով նախատեսված դեպքերմ, ինչպես նաեւ իր գործնեթյան կազմակերպման հարցերով Ազգային ժողովն ընդնմ է որոշմներ, որոնք ստորագրմ եւ հրապարակմ է Ազգային ժողովի նախագահը:
Ազգային ժողովի լիազորթյնները սահմանվմ են Սահմանադրթյամբ:
Ազգային ժողովը գործմ է իր կանոնակարգին համապատասխան:
Հոդված 63. Ազգային ժողովը կազմված է հարյր երեսնմեկ պատգամավորից:
Ազգային ժողովի լիազորթյններն ավարտվմ են նրա ընտրթյանը հաջորդող չորրորդ տարվա հնիսին` նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանի բացման օրը, երբ սկսվմ են նորընտիր Ազգային ժողովի լիազորթյնները:
Ազգային ժողովը կարող է արձակվել Սահմանադրթյամբ նախատեսված կարգով:
Նորընտիր Ազգային ժողովը չի կարող արձակվել ընտրթյնից հետո մեկ տարվա ընթացքմ:
Ազգային ժողովը չի կարող արձակվել ռազմական դրթյան ժամանակ կամ Սահմանադրթյան 55 հոդվածի 14 կետով նախատեսված դեպքերմ, ինչպես նաեւ, երբ Հանրապետթյան Նախագահին պաշտոնանկ անել հարց է հարցված:
Հոդված 64. Պատգամավոր կարող է ընտրվել քսանհինգ տարին լրացած, վերջին հինգ տարմ Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացի հանդիսացող, վերջին հինգ տարմ Հանրապետությնմ մշտապես բնակվող եւ ընտրական իրավնք նեցող յրաքանչյր ոք:
Հոդված 65. Պատգամավորը չի կարող զբաղեցնել պետական այլ պաշտոն կամ կատարել վճարովի այլ աշխատանք, բացի գիտական, մանկավարժական եւ ստեղծագործական աշխատանքից:
Պատգամավորի վարձատրթյնը, գործնեթյան երաշխիքները սահմանվմ են օրենքով:
Հոդված 66. Պատգամավորը կաշկանդված չէ հրամայական մանդատով, առաջնորդվմ է իր խղճով եւ համոզմնքներով:
Պատգամավորը չի կարող հետապնդվել եւ պատասխանատվթյան ենթարկվել իր կարգավիճակից բխող գործողթյնների, այդ թվմ` Ազգային ժողովմ հայտնած կարծիքի համար, եթե այն զրպարտթյն կամ վիրավորանք չի պարնակմ:
Պատգամավորին չի կարելի կալանավորել, դատական կարգով վարչական կամ քրեական պատասխանատվթյան ենթարկել առանց Ազգային ժողովի համաձայնթյան:
Հոդված 67. Պատգամավորի լիազորթյնները դադարմ են Ազգային ժողովի լիազորթյնների ժամկետն ավարտվել, Ազգային ժողովի արձակման, Սահմանադրթյան 65 հոդվածի առաջին մասի պայմանները խախտել, Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացիթյնը կորցնել, մեկ նստաշրջանի ընթացքմ քվեարկթյնների կեսից անհարգելի բացակայել, ազատազրկման դատապարտվել, անգործնակ ճանաչվել եւ հրաժարականի դեպքերմ:
Պատգամավորի լիազորթյնների դադարման կարգը սահմանվմ է Ազգային ժողովի կանոնակարգով:
Հոդված 68. Ազգային ժողովի հերթական ընտրությնն անցկացվմ է նրա լիազորթյնների ավարտին նախորդող վաթսն օրվա ընթացքմ:
Ազգային ժողովի ընտրթյան կարգը սահմանվմ է օրենքով:
Ընտրթյնը նշանակվմ է Հանրապետթյան Նախագահի հրամանագրով:
Նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանը գմարվմ է պատգամավորների ընդհանր թվի առնվազն երկ երրորդի ընտրթյնից հետո` երկրորդ հինգշաբթի օրը:
Մինչեւ Ազգային ժողովի նախագահի ընտրթյնը Ազգային ժողովի նիստերը վարմ է տարիքով ավագ պատգամավորը:
Հոդված 69. Ազգային ժողովի հերթական նստաշրջանները գմարվմ են տարեկան երկ անգամ` սեպտեմբերի երկրորդ երկշաբթի օրից մինչեւ դեկտեմբերի երկրորդ չորեքշաբթին եւ փետրվարի առաջին երկշաբթի օրից մինչեւ հնիսի երկրորդ չորեքշաբթին:
Ազգային ժողովի նիստերը դռնբաց են: Դռնփակ նիստ կարող է գմարվել Ազգային ժողովի որոշմամբ:
Հոդված 70. Ազգային ժողովի արտահերթ նստաշրջան գմարում է Հանրապետթյան Նախագահը` պատգամավորների ընդհանր թվի առնվազն մեկ երրորդի կամ կառավարթյան նախաձեռնթյամբ:
Ազգային ժողովի պատգամավորների ընդհանր թվի մեծամասնթյան պահանջով արտահերթ նստաշրջանն անցկացվմ է նախաձեռնողի սահմանած օրակարգով եւ ժամկետմ:
Արտահերթ նստաշրջանը չի կարող տեւել վեց օրից ավելի:
Ազգային ժողովի արտահերթ նիստ գմարմ է Ազգային ժողովի նախագահը` կառավարթյան կամ պատգամավորների ընդհանր թվի առնվազն մեկ երրորդի նախաձեռնթյամբ:
Արտահերթ նիստն անցկացվմ է նախաձեռնողի սահմանած օրակարգով եւ ժամկետմ:
Հոդված 71. Օրենքները եւ Ազգային ժողովի որոշմները, բացառթյամբ Սահմանադրթյան 57, 58, 59, 72, 74, 84, 111 հոդվածներով, 75 հոդվածի չորրորդ, 79 հոդվածի առաջին մասերով, 83 հոդվածի 3 կետով նախատեսված դեպքերի, ընդնվմ են նիստին ներկա պատգամավորների ձայների մեծամասնթյամբ, եթե քվեարկթյանը մասնակցել է պատգամավորների ընդհանր թվի կեսից ավելին:
Հոդված 72. Ազգային ժողովը Հանրապետթյան Նախագահի վերադարձրած օրենքը քննարկմ է արտահերթ:
Հանրապետթյան Նախագահի առարկթյնները եւ առաջարկթյնները չընդնելու դեպքմ Ազգային ժողովը վերադարձված օրենքը վերստին ընդնմ է պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների մեծամասնթյամբ:
Հոդված 73. Ազգային ժողովմ ստեղծվմ են վեց մշտական հանձնաժողով, իսկ անհրաժեշտթյան դեպքմ` ժամանակավոր հանձնաժողովներ:
Մշտական հանձնաժողովներն ստեղծվմ են օրենքների նախագծերի եւ այլ առաջարկթյնների նախնական քննարկման եւ դրանց վերաբերյալ Ազգային ժողովին եզրակացթյններ տալ համար:
Ժամանակավոր հանձնաժողովները ստեղծվմ են առանձին օրենքների նախագծերի նախնական քննարկման կամ որոշակի իրադարձթյնների եւ փաստերի մասին Ազգային ժողովին եզրակացթյններ, տեղեկանքներ ներկայացնել համար:
Հոդված 74. Կառավարթյնը նորընտիր Ազգային ժողովի կամ իր կազմավորմից հետո քսանօրյա ժամկետմ Ազգային ժողովի հավանթյանն է ներկայացնմ իր գործնեթյան ծրագիրը` Ազգային ժողովի նիստմ դնելով իր վստահթյան հարցը:
Կառավարթյանն անվստահթյն հայտնել մասին որոշման նախագիծը կարող է ներկայացվել պատգամավորների ընդհանր թվի առնվազն մեկ երրորդի կողմից` վստահթյան հարցը դնելց քսանչորս ժամվա ընթացքմ:
Կառավարթյանն անվստահթյն հայտնել մասին որոշման նախագիծը քվեարկթյան է դրվմ այն ներկայացվելց ոչ շտ, քան քառասնթ եւ ոչ շ, քան յոթանասներկ ժամվա ընթացքմ: Որոշմն ընդնվմ է պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների մեծամասնթյամբ:
Կառավարթյանն անվստահթյն հայտնել մասին որոշման նախագիծ չներկայացվել կամ նման որոշմ չընդնվել դեպքմ նրա գործնեթյան ծրագիրը համարվմ է հավանթյան արժանացած:
Անվստահթյն հայտնել մասին որոշմ ընդնվել դեպքմ վարչապետը Հանրապետթյան Նախագահին դիմմ է ներկայացնմ կառավարթյան հրաժարականի մասին:
>>>
Հոդված 62. Հայաստանի Հանրապետթյնմ օրենսդիր իշխանթյնն իրականացնմ է Ազգային ժողովը:
Սահմանադրթյան 59, 66, 73, 74, 78, 81, 83, 84, 111, 112 հոդվածներով նախատեսված դեպքերմ, ինչպես նաեւ իր գործնեթյան կազմակերպման հարցերով Ազգային ժողովն ընդնմ է որոշմներ, որոնք ստորագրմ եւ հրապարակմ է Ազգային ժողովի նախագահը:
Ազգային ժողովի լիազորթյնները սահմանվմ են Սահմանադրթյամբ:
Ազգային ժողովը գործմ է իր կանոնակարգին համապատասխան:
Հոդված 63. Ազգային ժողովը կազմված է հարյր երեսնմեկ պատգամավորից:
Ազգային ժողովի լիազորթյններն ավարտվմ են նրա ընտրթյանը հաջորդող չորրորդ տարվա հնիսին` նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանի բացման օրը, երբ սկսվմ են նորընտիր Ազգային ժողովի լիազորթյնները:
Ազգային ժողովը կարող է արձակվել Սահմանադրթյամբ նախատեսված կարգով:
Նորընտիր Ազգային ժողովը չի կարող արձակվել ընտրթյնից հետո մեկ տարվա ընթացքմ:
Ազգային ժողովը չի կարող արձակվել ռազմական դրթյան ժամանակ կամ Սահմանադրթյան 55 հոդվածի 14 կետով նախատեսված դեպքերմ, ինչպես նաեւ, երբ Հանրապետթյան Նախագահին պաշտոնանկ անել հարց է հարցված:
Հոդված 64. Պատգամավոր կարող է ընտրվել քսանհինգ տարին լրացած, վերջին հինգ տարմ Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացի հանդիսացող, վերջին հինգ տարմ Հանրապետությնմ մշտապես բնակվող եւ ընտրական իրավնք նեցող յրաքանչյր ոք:
Հոդված 65. Պատգամավորը չի կարող զբաղեցնել պետական այլ պաշտոն կամ կատարել վճարովի այլ աշխատանք, բացի գիտական, մանկավարժական եւ ստեղծագործական աշխատանքից:
Պատգամավորի վարձատրթյնը, գործնեթյան երաշխիքները սահմանվմ են օրենքով:
Հոդված 66. Պատգամավորը կաշկանդված չէ հրամայական մանդատով, առաջնորդվմ է իր խղճով եւ համոզմնքներով:
Պատգամավորը չի կարող հետապնդվել եւ պատասխանատվթյան ենթարկվել իր կարգավիճակից բխող գործողթյնների, այդ թվմ` Ազգային ժողովմ հայտնած կարծիքի համար, եթե այն զրպարտթյն կամ վիրավորանք չի պարնակմ:
Պատգամավորին չի կարելի կալանավորել, դատական կարգով վարչական կամ քրեական պատասխանատվթյան ենթարկել առանց Ազգային ժողովի համաձայնթյան:
Հոդված 67. Պատգամավորի լիազորթյնները դադարմ են Ազգային ժողովի լիազորթյնների ժամկետն ավարտվել, Ազգային ժողովի արձակման, Սահմանադրթյան 65 հոդվածի առաջին մասի պայմանները խախտել, Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացիթյնը կորցնել, մեկ նստաշրջանի ընթացքմ քվեարկթյնների կեսից անհարգելի բացակայել, ազատազրկման դատապարտվել, անգործնակ ճանաչվել եւ հրաժարականի դեպքերմ:
Պատգամավորի լիազորթյնների դադարման կարգը սահմանվմ է Ազգային ժողովի կանոնակարգով:
Հոդված 68. Ազգային ժողովի հերթական ընտրությնն անցկացվմ է նրա լիազորթյնների ավարտին նախորդող վաթսն օրվա ընթացքմ:
Ազգային ժողովի ընտրթյան կարգը սահմանվմ է օրենքով:
Ընտրթյնը նշանակվմ է Հանրապետթյան Նախագահի հրամանագրով:
Նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանը գմարվմ է պատգամավորների ընդհանր թվի առնվազն երկ երրորդի ընտրթյնից հետո` երկրորդ հինգշաբթի օրը:
Մինչեւ Ազգային ժողովի նախագահի ընտրթյնը Ազգային ժողովի նիստերը վարմ է տարիքով ավագ պատգամավորը:
Հոդված 69. Ազգային ժողովի հերթական նստաշրջանները գմարվմ են տարեկան երկ անգամ` սեպտեմբերի երկրորդ երկշաբթի օրից մինչեւ դեկտեմբերի երկրորդ չորեքշաբթին եւ փետրվարի առաջին երկշաբթի օրից մինչեւ հնիսի երկրորդ չորեքշաբթին:
Ազգային ժողովի նիստերը դռնբաց են: Դռնփակ նիստ կարող է գմարվել Ազգային ժողովի որոշմամբ:
Հոդված 70. Ազգային ժողովի արտահերթ նստաշրջան գմարում է Հանրապետթյան Նախագահը` պատգամավորների ընդհանր թվի առնվազն մեկ երրորդի կամ կառավարթյան նախաձեռնթյամբ:
Ազգային ժողովի պատգամավորների ընդհանր թվի մեծամասնթյան պահանջով արտահերթ նստաշրջանն անցկացվմ է նախաձեռնողի սահմանած օրակարգով եւ ժամկետմ:
Արտահերթ նստաշրջանը չի կարող տեւել վեց օրից ավելի:
Ազգային ժողովի արտահերթ նիստ գմարմ է Ազգային ժողովի նախագահը` կառավարթյան կամ պատգամավորների ընդհանր թվի առնվազն մեկ երրորդի նախաձեռնթյամբ:
Արտահերթ նիստն անցկացվմ է նախաձեռնողի սահմանած օրակարգով եւ ժամկետմ:
Հոդված 71. Օրենքները եւ Ազգային ժողովի որոշմները, բացառթյամբ Սահմանադրթյան 57, 58, 59, 72, 74, 84, 111 հոդվածներով, 75 հոդվածի չորրորդ, 79 հոդվածի առաջին մասերով, 83 հոդվածի 3 կետով նախատեսված դեպքերի, ընդնվմ են նիստին ներկա պատգամավորների ձայների մեծամասնթյամբ, եթե քվեարկթյանը մասնակցել է պատգամավորների ընդհանր թվի կեսից ավելին:
Հոդված 72. Ազգային ժողովը Հանրապետթյան Նախագահի վերադարձրած օրենքը քննարկմ է արտահերթ:
Հանրապետթյան Նախագահի առարկթյնները եւ առաջարկթյնները չընդնելու դեպքմ Ազգային ժողովը վերադարձված օրենքը վերստին ընդնմ է պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների մեծամասնթյամբ:
Հոդված 73. Ազգային ժողովմ ստեղծվմ են վեց մշտական հանձնաժողով, իսկ անհրաժեշտթյան դեպքմ` ժամանակավոր հանձնաժողովներ:
Մշտական հանձնաժողովներն ստեղծվմ են օրենքների նախագծերի եւ այլ առաջարկթյնների նախնական քննարկման եւ դրանց վերաբերյալ Ազգային ժողովին եզրակացթյններ տալ համար:
Ժամանակավոր հանձնաժողովները ստեղծվմ են առանձին օրենքների նախագծերի նախնական քննարկման կամ որոշակի իրադարձթյնների եւ փաստերի մասին Ազգային ժողովին եզրակացթյններ, տեղեկանքներ ներկայացնել համար:
Հոդված 74. Կառավարթյնը նորընտիր Ազգային ժողովի կամ իր կազմավորմից հետո քսանօրյա ժամկետմ Ազգային ժողովի հավանթյանն է ներկայացնմ իր գործնեթյան ծրագիրը` Ազգային ժողովի նիստմ դնելով իր վստահթյան հարցը:
Կառավարթյանն անվստահթյն հայտնել մասին որոշման նախագիծը կարող է ներկայացվել պատգամավորների ընդհանր թվի առնվազն մեկ երրորդի կողմից` վստահթյան հարցը դնելց քսանչորս ժամվա ընթացքմ:
Կառավարթյանն անվստահթյն հայտնել մասին որոշման նախագիծը քվեարկթյան է դրվմ այն ներկայացվելց ոչ շտ, քան քառասնթ եւ ոչ շ, քան յոթանասներկ ժամվա ընթացքմ: Որոշմն ընդնվմ է պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների մեծամասնթյամբ:
Կառավարթյանն անվստահթյն հայտնել մասին որոշման նախագիծ չներկայացվել կամ նման որոշմ չընդնվել դեպքմ նրա գործնեթյան ծրագիրը համարվմ է հավանթյան արժանացած:
Անվստահթյն հայտնել մասին որոշմ ընդնվել դեպքմ վարչապետը Հանրապետթյան Նախագահին դիմմ է ներկայացնմ կառավարթյան հրաժարականի մասին:
>>>
«Զարուբյանի կանայք»-ի նախորդ հատվածները տես այստեղ >>>
April 4, 2012
March 31, 2012
act 4: Boston
Presentation of Queered: What's to be done with XCentric Art
The Celebration Women's History Month at Northeastern University, March 27, 2012
Being asked to present Queered left me in a kind of conundrum. How do I best represent the group, whose work should I show from the book and do I have the right to act as a kind of spokesperson for the collective?
I decided to do a portion of the presentation as a performance in response to Angela Harutunyan's performative essay Live from Angela: Apart We Are Together, from the Coming to You Not to be With You exhibition of the collective in 2008. I thought this would be a way of not just presenting the book, but responding to a part of the book live and pointing to the continuation of QY projects.
Live from the Flesh is performed through a live video feed, which is projected to the audience while my physical body is performing from a nearby room. I start the performance in near blackness calling out words which hold a negative connotation (in relation to colonialism, notions of progressiveness and loaded dichotomies) mixed with words of multiplicity, ambiguity and queerness. While calling out the words my televisual presence begins to surface as I wipe my flesh. There is a gap between my image and the audio, the latter reaching the audience beforehand.
Performing through a live feed is a way of contextualizing the virtuality of the group as well as responding to Harutunyan’s essay. In Amelia Jones’ essay Cinematic Self-Imaging, Jones uses Merleau Ponty’s theory on subjectivization and embodiment in which Ponty insists that we relate to the world as both embodied subject and embodied object that is both the seer and the seen. Jones argues that the screen can be thought of not as a border separating self from other, but as a place for exchange where self and other realize their reciprocal and simultaneous relationships that are mutating entities. This breaks down the oppositional model of subjectivity between self and other. My presence becomes embodied through the revealing of my face and body within the projection.
The Celebration Women's History Month at Northeastern University, March 27, 2012
Being asked to present Queered left me in a kind of conundrum. How do I best represent the group, whose work should I show from the book and do I have the right to act as a kind of spokesperson for the collective?
I decided to do a portion of the presentation as a performance in response to Angela Harutunyan's performative essay Live from Angela: Apart We Are Together, from the Coming to You Not to be With You exhibition of the collective in 2008. I thought this would be a way of not just presenting the book, but responding to a part of the book live and pointing to the continuation of QY projects.
Live from the Flesh is performed through a live video feed, which is projected to the audience while my physical body is performing from a nearby room. I start the performance in near blackness calling out words which hold a negative connotation (in relation to colonialism, notions of progressiveness and loaded dichotomies) mixed with words of multiplicity, ambiguity and queerness. While calling out the words my televisual presence begins to surface as I wipe my flesh. There is a gap between my image and the audio, the latter reaching the audience beforehand.
Performing through a live feed is a way of contextualizing the virtuality of the group as well as responding to Harutunyan’s essay. In Amelia Jones’ essay Cinematic Self-Imaging, Jones uses Merleau Ponty’s theory on subjectivization and embodiment in which Ponty insists that we relate to the world as both embodied subject and embodied object that is both the seer and the seen. Jones argues that the screen can be thought of not as a border separating self from other, but as a place for exchange where self and other realize their reciprocal and simultaneous relationships that are mutating entities. This breaks down the oppositional model of subjectivity between self and other. My presence becomes embodied through the revealing of my face and body within the projection.
March 28, 2012
March 27, 2012
act 4: boston
You are cordially invited to a QY happening
WHAT'S TO BE DONE WITH XCENTRIC ART
a presentation by Melissa Boyajian
Tuesday, March 27 2012, at 18:00
415 Huntington Avenue, Northeastern University School of Law, Dockser Hall Commons
March 26, 2012
March 25, 2012
petition against censorship
To support freedom of expression in Armenia, please sign the following petition:
http://www.ipetitions.com/petition/hovhannes-ishkhanyan/
http://www.ipetitions.com/petition/hovhannes-ishkhanyan/
March 22, 2012
ԽՕՍՔԻ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹԻՒՆ
ԻՇԽԱՆ ՉԻՖԹՃԵԱՆ
ՄՈՒՏՔ
Պէյրութի «Բագին» գրական պարբերագիրքին մէջ (Ապրիլ-Մայիս-Յունիս, 2011, էջ 44- 51) լոյս տեսաւ «Գրական Բացակայութիւն» խորագրեալ յօդուածը, որուն առաջին տողերուն իսկ անոր շարունակելիութեան կամ երկարաձգման մասին յստակ ակնարկութիւն մը կայ: Ներկայ գրութիւնը կը փորձէ խաղալ այդ արձագանգումի դերը, որովհետեւ խօսքը խօսք կը բանայ ու զայն սպառելու մեր կարելիութիւնները միշտ սահմանափակ են, թէեւ կը ծաւալին. կը գրենք, կը յիշենք, կը յուշենք ու դարձեալ կը գրենք: Ու այսպէս՝ շարունակաբար: Նախորդ անդրադարձով շատ մը հարցեր միայն կարճ մատնանաշումի մը ենթարկուած էին: Այստեղ պիտի կատարուին տեղ-տեղ որոշ ընդլայնումներ: Չմոռնալ սակայն, որ հարցերու փակումն ու բացումը (ու ասոնց միջեւ գտնուող սեղմ ակնարկները) իրարու կը ծառայեն ու ատով իսկ՝ իրարու կը պատկանին: Հարց մը բանալու համար հարկ է երբեմն լաւապէս զսպել ու պրկելու համար խցկել, լռելեայն աղաղակել, որպէսզի հասանելի ու անհրաժեշտ ըլլայ անոր ընդլայնացման գործողութիւնը: Անհրաժեշտութիւն մը սաստկութենէ մը ծնելու է: Եւ փակումը կապ չունի արգելակումի, արգելքներ պատնէշելու հետ, ինչ որ յաճախ շփոթի կ’առաջնորդէ: Բռնատիրական վարչակարգերն ու այդ մտայնութեամբ շարժող ոյժերն են, որ խօսքի ազատութեան սահմանագծումներ կը քաշեն:
Յօդուածին հեղինակը առաջին գրութեան առթիւ ուղղակի ու անուղղակի արձագանգներ ստացաւ, շատ աւելի անհատական քան հանգամանաւոր, թէ հակակշռուած թէ անհակակշիռ: Անոնց բոլորին ալ ներկայ ու բացակայ շնորհքը ընկալած է ու անոնցմէ ոմանց ստորեւ պիտի անդրադառնայ:
Փափաքելի է, որ գրութիւն մը այլ գրութիւն արթնցնէ ինքն իր, նաեւ ընթերցողին քով, ինքն իրմէ ու ընթերցողէն հեղինակ շահի: Արձագանգ գայ այս՝ մեր կողմէն ու դիմացէն, ուր ոչ միշտ պարապութիւն մը կ’իշխէ: Խօսքի տարածքը բացուի: Դիմացի լեցունէն եւ պարապէն գալիք արձագանգներու հետամուտ է այս գրութեան մղումը: Օդին մէջ սաւառնող, յանգումներու ու յենակներու չհասնող գրախօսքեր շատ կան մեր մամուլի էջերուն վրայ տարածուած: Շատ հատուածական ու միակողմանի: Փորձը կը պակսի՝ գրութենէ մը մեկնարկուած արտագրութենական յանգումներու եւ բախումներու առաջնորդող խօսքին, ինքնախօսութենէն անդին անցնողին ու թափանցողին, շարժողին, գրութենէն դուրս հանուողին, որ նաեւ գրութենէն այլ գրութիւն շարժումը կ’ապահովէ: Այդ կամուրջը նետելու վրայ ենք ամէն անգամ ճիգով մը, որ շատ աւելի կ’արժէ քան կորսուող ու կորսուելիք գրականութեան մը անմիջական, ճնշիչ ու յուսալքող գիտակցութիւնը: Ճնշումէն ծնած ճիգ պիտի շինէր յուսահատութենէն բարձրացող յոյսը (հմմտ. Ն. Սարաֆեանի մէկ խօսքին հետ՝ «Յուսահատութիւնս կ’աճի դէպի յոյս եւ հպարտութիւն»): Այստեղ Սարաֆեանին կատարուած յղումը կրնայ օրինակ ծառայել ընթերցումով սնուցուող աճի մը գործողութեան: Նման յղում ու յիշեցում կապերու ճշդումին դերը կը կատարեն: Այդ ճշդումները վերջնական չեն, ուր մնաց որ տկարութիւն կամ զօրութիւն նշանակէին: Ծագումնաբանական իմաստ ունին անոնք, մօտէն դիտուած:
ԴՈՒՆ Ո՞Վ ԵՍ
Առանց այս հարցումին ծանօթ ու հասարակ խօսակցութեանց մէջ ընդհանրացած արհամարհական կամ կիսովին արհամարհական գունաւորումին ակնարկելու, հարցումի աւելի լուրջ մակարդակի մը վրայ բարձրացուցած կը դիտենք զայն: Եւ լրջացուած հարցումին կայ հետեւեալ պատասխանը.- Գրելու համար պէտք չէ ինք մը ըլլալ, այլ գրութիւնն է որ ինքնութիւն կու տայ գրողին: Գրել չի նշանակեր՝ գրող ըլլալ (պահ մը մոռնալով թէ ինչե՞ր կրնայ նշանակել ասիկա) եւ յետոյ գրել, այլ գրութիւնն է որ գրող կը դարձնէ, կը հեղինակէ կանչելով քեզ:
Ուրեմն, ամէն մարդ կրնայ գրել, արտօնութեան մը հարցը չկայ բարեբախտաբար, այնպէս ու այնքան որ գրութեա՛մբ մէկը հեղինակ դառնայ, գրութեան եւ ոչ թէ իր այս կամ այն անուան շնորհիւ: Գրութիւնն է – եւ միայն անիկա – գրողի մը հանգամանքն ու հեղինակ ըլլալու պայմանը, ներկայութիւնը, որ միշտ անշուշտ բացակայութենէ մը կու գայ: Յստակ է որ ազատութեան մը կ’ակնարկուի այստեղ, որ կը պարտկէ անուն եւ հանգամանք: Անշուշտ այս անտեղի թուող բայց յստակացումի ի խնդիր կատարուած հաստատումները իբրեւ անհրաժեշտութիւն մեր օրերու ու ձեւերու հայելիին մէջէն կը դիտեն իրենք զիրենք:
Գրող մը եթէ կը սկսի տեղէ մը, ըսենք՝առաջին գրութեամբ մը, գրութիւնը ինք սակայն առաջնայինի, սկզբնականի հարցեր ու հաշիւներ չունի: Ամէն գրութիւն առաջնութիւն մըն է: Մուտքի արտօնագիր չկայ: Այս պատճառով ալ փափաքելի անհրաժեշտութիւն մը չէ գրութեան ուղղուած որեւէ առաջնորդող մեկնաբանումի ձեռնարկութիւն, որ անոր տեղ տալու արարքէն անդին կ’անցնի, գրութեան իսկ արտաքին ինքնութիւն մը կը հայթայթէ եւ հաւանաբար կը փորձէ պատասխան մը ճարել «Դուն ո՞վ ես»ին, պատասխանանման բանաձեւումի մը անհրաժեշտութիւնը զգալով: Անշուշտ գրութեան մը առաջնորդութիւնը ու ատով իսկ՝ բացատրութիւնը կատարող փորձեր միշտ անօգուտ չեն, նոյնիսկ շահեկան են, երբ գրութեան հեղինակին իսկ արտադրութիւնն են: (Հոս երկի մը մեկնութիւնը չէ որ հարցականի տակ կ’առնուի): Պարագաներ, ուր հեղինակ մը անպայման անհրաժեշտութեան առջեւ կը գտնէ ինքզինք իր երկին ու անձին միջեւ զետեղելու: Ինտրային ու Մեծարենցին օրինակները հետաքրքական են: Յակոբ Օշականը «Համապատկեր»ի իր տասներորդ հատորով շատ հեռու սահմաններ կը հասնի: Բոլորն ալ երկին հեղինակային բացումին կը միտին:
«Դուն ո՞վ ես» հարցումին պատասխանը հարցումն իսկ է:
ԱՆԱՆՈՒՆՆԵՐ
Անուններ տալ: Միայն մարդիկ չէ որ անուն ունին, այլ՝ երեւոյթները բնականաբար: Եւ անունը մէկ բառ չէ միշտ: Երբեմն անհունութիւն մըն է: Պէտք մըն է ըստ երեւոյթին հեղինակներու եւ երկերու անուններ տալ, ուղղակի մէջբերումներ կատարել, օրինակներ մատնանշել, ըսածդ հաստատելու համար: Հաստատել, հաստատուն գետնի վրայ դնել, ոչ թէ կարծես խախուտ պիտի մնար խօսքը: «Այս ըսածս ահա ասիկա կը նշանակէ՝ տեսէք, որ հասկնաք, թէ իրապէս ի՞նչ ըսել կ’ուզեմ: Ըսածս ինչի՞ մասին է ընդհանրապէս»: Ձեւով մը օրէնք, սպասելիք դարձած է այս մէկը: Վարժուած ենք: Կը փնտռենք այս հոլովոյթը: Սակայն այստեղ հատորներու եւ հեղինակներու անուանումով գալիքը չէ անհրաժեշտը:
Հարցը նաեւ չի վերաբերիր ուղղակի օրինակներ չտալով ճակատումէ խուսափումին: Ի վերջոյ երբ անուն չես տար, վերջնական յստակութիւն մը չես յայտներ, այլ ընդհանրութիւններու վրայ կը ծփաս: Աս չէ եղած սակայն դիտումը նախորդ յօդուածին այն մասերուն մէջ, ուր թերեւս անուններ կը սպասուէին: Դիտում մը կայ, որ անուններ կը ծածկէ, կը խեղդէ ու ատով կ’ուզէ թերեւս անոնց գրական բացակայութիւնը ճշդումի բերել: Սա չի նշանակեր որ յիշուած անուններն ու օրինակները, քանի որ անոնք իրողապէս կան նախորդ յօդուածին մէջ, իրենց յիշատակումովն իսկ կը խուսափին բացակայացման բովէն:
Ճիգ մը փորձուած է անուններ տալու փոխարէն եղած անունները լռելու, անանուանելու: Թերեւս այս լռութեան մէջ գտնուէր փոխանցուելիք պատգամը: Գրական բացակայութիւնը անուններու բացակայութեամբ գրականի մը շեշտուած երանգաւորումը կ’ուրուագծէ: Եւ ասոր համար տեղ մը պէտք է բացակայէին անունները, ուրիշ տեղ մը ներկայ ըլլալով հանդերձ, ըլլալու համար անանուններ: Ճիշդ ինչպէս որ հեղինակ մը իր ինքնութիւնը կը տարտղնէ գրութեան մը մէջ եւ հեղինակային բացարձակ ու շօշափելի ինքնութեան մը ծածկումը կ’ուզէ ցոյց տալ, թերեւս առանց խորհելու որ տարտղնումը ինք մէկ աղբիւր կամ միացած անուն ունի, այնպէս ալ այստեղ անունները կերպարանափոխութեան մը մէջ կը տարրալուծուին, կը դառնան տեղ մը անուն եւ այլ տեղ մը՝ անանուն:
Անուն եւ երեւոյթ կրնան իրարու տեղ փոխանակել: Գրական (ոչ միայն) անհատ մը կրնայ այնքան բնորոշիչ յատկութիւններ ունենալ, որ երեւոյթի կը վերածուի: Երեւոյթ կը յուշէ: Իր անունէն երեւոյթը անուն կ’առնէ: Ինք իբրեւ կենսագրութիւն նոյնիսկ կրնայ անհետանալ, բայց երեւոյթին թելադրանքն ու պատգամը կ’արմատաւորուին: Երեւոյթի վերածուած անհատը այստեղ մեծ մասամբ կորսուած ու լուծուած է: Ռ. Պարթ երբ «հեղինակին մահուան» կ’ակնարկէ, նաեւ ու մանաւանդ կը յուշէ անոր անուան թաղումը, մէկ անուան մէջ սեղմուելու յստակութիւնը ու ատով՝ երկնուած գործին յառնումին կարեւորութիւնը:
ՔԱՅԼ ՄԸ ԱՆԴԻՆ
Ապրում եւ կարողութիւն, սիրել եւ կրնալ: Ու մանաւանդ այս երկուքէն մեկնած՝ կարողութեան յղկում: Գրական թերթեր ճիշդ է որ հաւատքի, համոզումի, խանդավառութեան, յարատեւ ճիգի արդիւնք են: Ասքանը սակայն միայն սկիզբի մը համար: Խանդավառութիւնը շատ բան կրնայ ընել, ինչ որ բանականութիւնը պիտի չկարենար ընել: Իմաստուն խօսք մը: Կը շարժինք ու յառաջ կ’երթանք: Այնքան կ’երթանք որ մեր կեցած ըլլալն իսկ չենք զգար յաճախ: Ու ասիկա է հարցը: Նորոգումի, ինքնանորոգութեան անհրաժեշտութեան մը զգացողութիւնը: Բացին ցաւը: Ուզել եւ յուզել (գրաբար իմաստը առնել): Ուզելը կրնայ մեկնավայր մը ըլլալ, չէ ի բնէ, բայց կրնայ նաեւ սկիզբ եւ վերջ դառնալ միաժամանակ: Խօսքը իբրեւ անհրաժեշտութիւն ծաղկելու է առաջինէն դէպի երկրորդ մակարդակը, ուզելէն դէպի յուզել, ըլլալով նաեւ անցման փուլին՝ կամուրջին վրայ: Ան երբ մնայ առաջին հանգրուանին մէջ, առաջին աստիճանի, տտիպ, ոչ փոխանցիկ ու անփոխանցելի՝ կ’ունենանք հասունութեան պակասութիւն: Ի՞նչ են անոր նշանները: Երբ գրող ու թերթ չեն կարդար իրենցմէ առաջուան գործերը ու տեղեակ չեն առաջուան անցած-դարձածին, չեն կրնար գիտակից ինքնատեղաւորում մը կատարել աւանդութեան մը մէջ: Ու կը մնան առ անձինն: Եթէ հանճարի մասին է խօսքը՝ ըսելիք չկայ: Իր աւանդութիւնը ստեղծող ու բերող հանճար, որ չի կախուիր ուրիշ ճամբաներէ: Սակայն հանճարներու ժամանակը եթէ հայկական կարգ մը «ուղեղներու» համար դեռ բաց է, մեր կասկածամտութեան կարկինը շատ աւելի լայն բանալու պատրաստ ենք: «Հանճարներ» ու «մեծեր» կը տողանցեն մամլոյ ու առօրեայ գրեթէ բոլոր ճամբաներուն վրայ:
Բանաստեղծութիւնը գրուելէն ու հրապարակին տրամադրուելէն ետք պիտի ըլլայ խօսելի, ուսումնասիրելի, քննելի, մերձենալի: Ու ատոր համար տեղ հարկաւոր է: Ո՞ւր եթէ ոչ՝ գրական հանդէս մը, որ սովորաբար իրարու կը փակցնէ քերթուած ու արձակ, գրախօսական եւ զրախօսական՝ զանոնք քով-քովի, տակ-տակի կամ վրայ-վրայի հրատարակելով ու կը փակէ բանաստեղծաբանութեան կարելիութիւնները, հնարքը՝ արուեստը: Հոն ուր բանաստեղծութիւնը կարելի ըլլայ ուսումնասիրել: Ինքնա-հաւանութեան, այսինքն ինքզինքին հաւանելու փորձանքը չի կրնար փորձառութեան վերածուիլ: Ինքնափակութիւնը: Ան է թերեւս որ գրական խօսքին տարածքը եւս փակ կը պահէ:
Բանաստեղծութենէն զատ նաեւ քննող խօսքը երկ-խօսութեան պատրաստ վիճակի մէջ ըլլալու է: Միակողմանի՝ մէկ կողմը միայն տեսնող գաղափարախօսական սիւնակներով լեցուած գրական հանդէսներ, համայնավար կամ հակահամայնավար, նոյն կամ նման թափ ու շունչով, յանուն գաղափարաբանութեանց գործ(ածու)ող, շատ մը զուտ ու հիմնական հարցերու անտեսումն ու թերեւս ակամայ շրջանցումը կատարեցին անցեալ տասնամեակներուն ընթացքին, ոչ միայն, բնականաբար, հայկական աշխարհին մէջ: Գաղափարախօսութիւնը իբրեւ ինքնութիւն ու անկէ ալ՝ մերձեցման նախապայման:
Նորի, նորոգումի, վերանորոգումի աշխատանքը, որ կրնայ անհատական կամ հաւաքական ըլլալ, թէ արտաքին աշխարհին, թէ ներքին անհատական փորձառութեան թէ այդ բոլորին լեզուական արտայայտութեան հետ կապ ունեցող կրթողական գործողութիւն մըն է, որ փոխանակուող գաղափարներով, խօսքի անհրաժեշտ բացումով եւ ընթերցումներով, այս օրերուն մանաւանդ համացանցային փոխյարաբերութեամբ ստեղծելի մթնոլորտ մը կրնայ ըլլալ:
Ի՞նչ կը նշանակէ կարծիք յայտնել եւ ի՞նչպէս տեղի կ’ունենայ անիկա: Ինչպէ՞ս կրնանք անհրաժեշտութենէ մեկնած խօսիլ իրարու հետ, գրական մակարդակի մը վրայ, բերանացի կամ գրաւոր: Ճամբաները վերջնականօրէն փա՞կ են: Գրական մամուլը արծարծելի նիւթ մը մէջտեղ դնելու չա՞փ ալ անկար է թէ՞ գրական նիւթ գոյութիւն չունի ընդմիշտ:
ԼԵԶՈՒԻ ԽՆԴԻՐ
Հրատարակուած են բանաստեղծական գործեր, ուր արեւմտահայ ծագումով սփիւռքահայու կողմէ արեւմտահայերէնին տեղ արեւելահայերէնը գործածուած է: Չենք ուսումնասիրած այդ երկերուն արեւելահայերէնին որակը: Մանկութեան եւ սկզբնական՝ մայրենի լեզուին գործածութիւնը անշուշտ շատ բնական երեւոյթ մըն է: Օտար լեզուով արտայայտուելուն պատճառները շատ են: Աս պարագային սակայն կարելի է հարց տալ՝ արեւելահայերէնը օտա՞ր լեզու է: Որոշ չափով մը օտար է անշուշտ, հայերէնի տարբերակ մը ըլլալով պարզապէս: Սիրելով զայն ու անով հիանալով զայն գործածելը սխալ բան մը չէ: Սակայն սփիւռքահայերու կողմէ արեւելահայերէնին գործածութիւնը հարկ չէ որ հասնի մինչեւ այն հանգրուանը, ուր արեւմտահայերէնով բանաստեղծելու այսպէս կոչուած անկարելիութիւն մը, արեւմտահայերէնին իբրեւ թէ անբանաստեղծական լեզու ըլլալու «պատճառը» առաջ դրուի: Ահա այս մէկն է սխալն ու վտանգաւորը: Ամէն լեզու իր ձեւով ու չափով բանաստեղծական է, այնքան ատեն որ մենք տուեալ լեզուով գրուած բանաստեղծութեանց ծանօթ ենք: Լեզուի մը էութեան մէջ չէ անոր բանաստեղծական կամ անբանաստեղծական նկարագիրը, այլ անոր հետ տեղի ունենալիք յարաբերութեան, անոր գործածութեան ու ճանաչման: Ճիշդ ինչպէս որ ներկայ հայ բանաստեղծական փորձերու մեծամասնութեան ողորմելիութիւնը պատճառ մը չէ որ փակենք յոյսի դռները եւ հրաժեշտ առնենք բանաստեղծութենէն կամ այլ սեռէ մը ընդհանրապէս: Մշակութային կարելիութիւնը մշտապէս բաց պատուհան մըն է:
Այստեղ բաղդատութիւն մը շատ տեղին պիտի ըլլայ: Պուրճ-Համմուտի մէջ սնունդ առած երգիչները երբ «նոր» (նուազագոյնի իջեցուցած եմ այստեղ փակագիծերու գործածութիւնը, ոչ թէ ամէն բառ կարելի էր փակագիծերու մէջ խեղդել) երգեր կը մատուցեն հայկական հանրութեան, թերեւս իրենց «կնիքը» կամ «ինքնուրոյնութիւնը» յստակացնելու համար, երբեք չեն դիմեր արեւմտահայերէնին, այլ գրեթէ միայն արեւելահայերէնին, կարծէք «երգարուեստ»ի մը այժմէականացումը արեւմտահայերէնով անկարելի ըլլար: Այնքան որ եթէ յանկարծ զարտուղի մը բախտաւոր օր մը արեւմտահայերէնով երգ մը երգէ, ժողովուրդը կրնայ զարմանալ եւ բողոքել, կարծելով որ երգուածը հայերէն չէ...: Թեքում մը դէպի արեւելահայերէն, մեր օրերուն կատարուած, իր պատճառները ունի: Սակայն այս թեքումով եկած արեւմտահայերէնի անգործածելիութիւն մը արդարանալի չէ: Քաջալերական են Շահանդուխտի եւ Սարգիս Կիրակոսեանի նախաձեռնութիւնները, որոնք լիբանանահայ հերոսի մը ծննդեան կամ մահուան պարագաներուն առթիւ արեւմտահայերէնով գրի առնուած ոտանաւոր մը հայ երգիչին տրամադրութեան տակ կը դնեն:
Լեզուին հետ յարաբերութիւնն ու անոր գործածութիւնը կրնան տան մէջ պատահիլ, հոն սկսիլ, կրնան շատ անհատական ըլլալ (ի վերջոյ այս զուտ անհատական հանգրուանը վերջնական անհրաժեշտութիւն մըն է), կրնան դպրոցը տեղի ունենալ, երբ հայերէն լեզուի ու գրականութեան դասաւանդութիւնը ատիկա կատարէ, կամ ալ կրնան հաւաքական ընթերցումի մը ընթացքին զարգացումի հասնիլ:
ԺՈՂՈՎՈՒՄՆԵՐ
Գրական համաժողովներու դերը երբեմն խցանող կրնայ ըլլալ, խօսքին իսկ ի վնաս: Գրողներու հաւաք մը, աշխարհի որ անկիւնն ալ տեղի ունենայ, ի վերջոյ դրական երեւոյթ է, ուր գրականութեան խօսքը կրնայ տեղ գտնել: Հանդիսութեան ու ցուցադրութեան, տօնախմբութեան մթնոլորտը ստիպուած հռետորական ու ազգասիրական վիճակ ու կշիռ կը մատուցէ: Մանաւանդ այնպիսի համաժողովներու պարագային, որոնք գրականութեան էութեան անհաշտ կարգախօսներու կը պարտադրեն իրենք զիրենք: Գրականութիւնը ծառայ կը դարձնեն, փոխանակ անոր ծառայելու: Իրականութեան մէջ այն վայրն ու ժամանակը որ պիտի ծառայէր, եւ վստահ եմ որ որոշ չափով ալ ծառայած ըլլալու է ոմանց համար գոնէ, գրական հանդիպման ու վայելքի, կը դառնայ գրականութեան հարցերը մէկ ծրարէն (որովհետեւ արխիւ չկայ ընդհանրապէս) միւսին մէջ դնող ու թաքցնող առիթ մը: Մինչդեռ այդ հարցերը արեւուն լոյսին պէտք էր արժանանային: Նոր հարցադրումի ու ձեւաւորման ենթարկուելու են նոյն ու հին կարծուած հարցերը:
Գրակա՜ն վերջին լուր: Սփիւռքահայ գրողը դրամահաւաք կը կատարէ հայրենի գրողներուն ի նպաստ: Երեւոյթը չեմ կրնար բնորոշել: Ամենասրբազան առաքելութենէն մինչեւ ամենաստորաքարշը՝ բոլորն ալ կը սազին: Փորձեցէք: Թէ հաւաքարարներուն հայրենիքէն գալիք գնահատանքը, մետաղի կամ աղի ինչ տեսակի կտոր ալ ըլլայ, սա ձեռնարկին մղիչ ոյժը ըլլալու հանգամանքն ունի՝ շատ աժան ու գրեթէ անիմաստ բացատրութիւն մըն է: Հարցը կը վերաբերի սփիւռքահայ մտաւորականի տիպարին նեցուկ չկանգնելու երեւոյթին անմարսելի անմարդկայնութեան: Սփիւռքահայ մտաւորականի տիպարին անկարելիութեան կ’օժանդակէ յիշեալ երեւոյթը:
ՏԱԳՆԱՊՆԵՐ
Տագնապը կրնայ վիժիլ, երբ անոր չէ տրուած իր անունը։ Հոս, այո, պէտք մըն է անունը: Տագնապը եւ ոչ թէ խայտառակութիւնը արժանի է անուան: Տագնապ կար Զուլալ Գազանճեանին մօտ, մեր միակ հանդիպման, 2003ին, Վենետիկ, երբ ջղային կը խօսէր տեսակ մը արդիական բանաստեղծութեան դէմ ընդհանրապէս։ Համաձայն չէի կարծիքին, բայց կը բաժնէի տագնապը։ Կը տագնապէր, որովհետեւ խոր լրջութիւն մը կապած էր զինք իր հասկցած բանաստեղծութեան անքակտելիօրէն։ Այդ լրջութիւնը կ’արգիլէր որ ինք հեռաւորութիւն մը ստեղծէր իր եւ իր բանաստեղծական աշխարհին միջեւ: Ինք հոն էր, ընկղմած այդ աշխարհին մէջ, անխօսելի, այլամերժ, անհրաժեշտ, միայն իր ճշմարտութեան հերոս ու նահատակ: Այլամերժ անքակտելիութիւն մը, որ կրնայ շատ շուտ փակուղի առաջնորդել, զոր սակայն կարելի է յարգել։ Կը յարգես, որպէս ձեւ մը ձեւերէն:
Ինչպէ՞ս բարձրաձայնել տագնապին լռութիւնը, այն որ պէտք է խորաչափել գիտնայ, տեսնել հեռաւորութիւններ եւ մօտիկութիւններ, նմանութիւններ ու տարբերութիւններ։ Լռութիւնը, որ գիտէ խօսիլ եւ յետոյ լռել։ Այսինքն`բերել լռութեան խօսքը։ Քննադատութիւնը ընտրութեան արուեստ մըն է, որ այս տեսակի լռութեան մը հետ առընչուած է։ Ընտրութիւնը անխուսափելի է։ Կան ոմանք, որոնք իրենց հեղինակները կ’ընտրեն ու անոնց միայն կ’անդրադառնան. նախասիրութիւն` պիտի ըսէինք։ Կան ուրիշներ, ինչպէս Յ. Օշական, իրենց հայեացքին տակ կ’առնեն գրեթէ ամէն գրող, որովհետեւ ծրագրած կ’ըլլան ամբողջական, ընդհանուր պատկեր, «համապատկեր» մը գծել։ Այս վերջինները եւս, հակառակ իրենց ծրագրին, չեն կրնար ընտրութենէն խուսափիլ, որովհետեւ եթէ իրենց նախասիրած հեղինակները չեն ընտրեր, կ’ընտրեն, կը զատորոշեն իրենց մօտեցման մէջ ելակէտ, նախասիրութեան օրէնք, անգիր սկզբունք, որոնք իրենց «ընտրութիւն»ն իսկ են։ Իրենց մէջը կ’աշխատի ընտրամեքենայ մը։ Ընտրել օրէնքը, մօտեցումը: Եւ ըստ այդ իւրացուած օրէնքին, որ տեղ մը աշխարհըմբռնում ալ կը դառնայ, կ’ընկալես:
Երբեմն ընթերցողի կամ գրական հանդիսութեանց ներկայ գտնուողներու նուազ քանակը կը տագնապեցնէ: «Քանի՞ հոգի կու գայ արդեօք», հարց կու տանք: Անկում ու նահանջ կ’ապրի գրականութիւնը, քանի որ հետաքրքրուող չկայ: Անպայման գրողի մը գրողական կամ (անգոյ) քննադատութեան մը կողմէ ճանչցուած ու հաստատուած արժեւորումը չէ այստեղ խնդրոյ առարկան: Պետիկ Հերկելեան մը իր խենթ խառնուածքին եւ դժբախտ ճակատագրին ու այլեւայլ արժանիքներուն անունով շրջապատ մը ստեղծած է եւ հոն բանաստեղծութիւնը չէ անպայման որ մարդ, թիւ գումարած է, այլ բանաստեղծին կերպարը ու անով խանդավառուողներու փաղանգ մը: Հմայքը երբեմն տարբերելու է բանաստեղծութեան որակէն, առանց բնական հաւասարումի մը հասցնելու երկուքը: Ուրեմն կարելի է բանաստեղծի ու բանաստեղծութեան շուրջ թիւ հաւաքել, եթէ աշխատանք ու հոգ կը տարուի այս ուղղութեամբ: Եւ Պետիկին պարագային այդ աշխատանքը շօշափելի է: Բանաստեղծն ու բանաստեղծութիւնը հասկցողէ առաջ տէր, կամ աւելի ճիշդ՝ հետաքրքուող ունին աս պարագային: Տիրութիւն ընել, հոգալ՝ բանաստեղծութեան որակէն չեն մեկնիր անպայման: Խենթութիւնն ալ հանճար կրնայ ըլլալ, բայց բարեբախտաբար ոչ բոլորին պարագային:
Այստեղ կը մնայ հարցումը՝ տուեալ դժբախտ ճակատագի՞րը, խնդրոյ առարկայ բանաստեղծութիւ՞նը, հեղինակին շուրջ ստեղծուած հետաքրքրութեան օղա՞կը թէ՞ մեր հասարակութեան մօտ ընդհանրապէս բանաստեղծութեան հանդէպ (իբր թէ) առկայ «սէրը» շարժիչ դեր խաղացած են, մարդ հաւաքած են այս անուան շուրջ: Կրնան այս բոլորն ալ դեր մը ունենալ: Բանաստեղծութեան վրայ եկած ու հագցուած շերտեր են ասոնք, որոնք երբեմն բուն իսկ միջուկը, բանաստեղծութիւնը կը ծածկեն ու երբ յանկարծ զուտ բանաստեղծական արժեւորման իմաստով հարց կու տաս՝ ինչի՞ մէջ կը կայանայ Թումանեանի մը, Իսահակեանի մը կամ Շիրազի մը այնքան ընդհանրացած «մեծութիւնը», պատասխանները չեն գար անպայման տուեալ բանաստեղծներուն երկերէն, այլ անոնց՝ ժողովրդական ըլլալու հանգամանքէն: Եւ ժողովրդական բանաստեղծ մը անպայման որակ չէ գրական քննադատութեան համար: Այնպէս ինչպէս հանրածանօթ կամ հանգամանաւոր մարդ մը միշտ որակաւոր մարդ մը չէ: Բանաստեղծներու շուրջ ստեղծուած հմայքի շրջանակները կը վերածուին անոնց երկերուն շուրջ կազմուած պատերու եւ յաճախ անոնց երկը անմերձենալի ու չկարդացուելիք կը դարձնեն: Ուրեմն բանաստեղծական կորիզի մը հասնելու համար կարեւոր է պատնէշներու քանդումը: Մեծ հարց մը պիտի չըլլար ասիկա, եթէ տուեալ բանաստեղծի մը մասին «ժողովուրդ»ին եւ «գրական քննադատութեան» կարծիքին միջեւ տարբերութիւններ ըլլային: Գրեթէ բոլոր «ժողովրդականացած» բանաստեղծները գրական քննադատութեան ալ կողմէ պաշտամունքի առարկայ կը դառնան: Սա հաշուով «ժողովուրդ»ն է մեր քննադատութիւնը, տեղ մը:
Գրութեան մը մէջէն ժամանակին արձագանգելու խնդիրը քիչ մը բանալու համար կրնանք ակնարկել նոր ժամանակներէն Գրիգոր Պըլտեանի ու Մարկ Նշանեանի գրական վերլուծումներուն: Հոն միտքերու, տողերու, ակնարկներու, անչակերտ մէջբերուածքի կարելի է հանդիպիլ, որոնք իրենց աղբիւրը ունին ֆրանսացի ու գերմանացի շարք մը փիլիսոփայ գրողներու երկերուն երկայնքին, որոնք իրենք իրենց կարգին ալ կը վերբերեն այլ հեղինակներ: Իրարու մէջէ անցում մը տեղի կ’ունենայ այս ձեւով: Կ’արժէ օր մը, օրինակ, Գ. Պըլտեանի ՏՐԱՄ հատորը ձեռք առնել եւ քայլ առ քայլ մատնանշել, ցոյց տալ, ընդգծել Ֆ. Նիցչէի, Մ. Հայտեկըրի, Ռ. Պարթի, Ժ. Տերիտայի եւ այլոց միտքերը, յղացումները, արտայայտաձեւերը: Խօսքը չի վերաբերիր բացայայտ ակնարկութիւններու կամ չակերտեալ մէջբերումներու: Անուշադիր ընթերցողն ալ գիտէ, որ «ընթերցում»ի մօտեցման եզրին հետ կերպը ֆրանսական աղբիւր, համ ու հոտ ունին: Կը մնայ հիմնական աղբիւրները առնել ու բաղդատել, նմանութիւններն ու տարբերութիւնները ընդգծելու համար: Յստակացնելու համար վերջապէս թէ անցումները ի՞նչ գործողութեամբ տեղի կ’ունենան: Ստեղծումը ու՞ր կը սկսի: Մեր նպատակը այդ չէ հոս: Ոչ ալ բնականաբար որեւէ տեսակի նսեմացում կամ վսեմացում կատարել: (Նման փորձեր՝ հարուածներ դէպի վեր կամ վար, հարցին մէջ չեն մտներ): Այս ընթացքը ոչ սխալ է, ոչ գիւտ, ոչ հրաշք, ոչ բանագողութիւն, այլ` գոյաբանութիւն: Ասիկա «օտար»ին հետ հաշուի նստելու, խօսելու, ի վերջոյ մշակութային շրջապատիդ եւ ոչ թէ օդին մէջ նստավայր հաստատելու արարք մըն է: Սփիւռքին մէջ կայք հաստատելու, օտարին եւ քու միջեւ լեզուակեցութեան կամուրջ մը նետելու, տեղայնանալու փորձ մըն է: Ընդ-օրինակելը շրջապատը զգալ կը նշանակէ առաջին հերթին: Ինչպէս օտար լեզու մը կը խօսիս, օրինակը լեզուիդ կը բերես կամ օրինակովդ լեզուին կ’երթաս – բերել կամ երթալ –, ոչ թէ օտարացում, այլ օտար(ի իւր)ացում, օտար(ի անձնական)ացում: Թարգմանութիւն մըն է ամէն կարծեցեալ ստեղծում: Ուղղակի թարգմանութիւններէն անկախ, ինքնագիր ու անչակերտ երկերուն մէջ ներքին թարգմանութիւններ տեղի կ’ունենան, փակայայտ ու բացայայտ:
Ազատ ու անկաշկանդ խօսիլը պէտք մըն է: Պարապ թուղթը բռնաբարող ձաբռտուքի մասին չէ խօսքը: Սնանկացած խմբագիրները թող ուրախանան այդ ձաբռտուքներուն դէմ յանդիման եւ երբեք չգիտնան, որ քսան կամ յիսուն տարուան ձաբռտուքէ ետք լռելը պէտք մըն է: Եւ անհրաժեշտութիւնը կը կազմէ կորիզը խօսալից լռութենէն անցնող թարգմանութեան: Ինչի՞ անհրաժեշտութիւն: Խօսելու եւ լռելու: Մէկը՝ միւսին համար: Խօսքը հրաժեշտ պէտք չէ տայ կամ առնէ: Իր հիմքերը նետելով ու բարձրանալով դառնայ ան ներկայութիւն ան-հրաժեշտ: Ինչպէ՞ս լեզու տալ չգրուածին։ Կայ, ներկայ է ա՞յն միայն, որ գրուածն է։ Կարելի՞ է լռութեան լեզու տալ, եւ պատմել անոր կացութիւնը, կանչել զայն դէպի գոյութիւն։ Դարձեալ՝ խօսքը անհրաժեշտութիւն մըն է:
___
Հրապարակվում է առաջին անգամ։
ՄՈՒՏՔ
Պէյրութի «Բագին» գրական պարբերագիրքին մէջ (Ապրիլ-Մայիս-Յունիս, 2011, էջ 44- 51) լոյս տեսաւ «Գրական Բացակայութիւն» խորագրեալ յօդուածը, որուն առաջին տողերուն իսկ անոր շարունակելիութեան կամ երկարաձգման մասին յստակ ակնարկութիւն մը կայ: Ներկայ գրութիւնը կը փորձէ խաղալ այդ արձագանգումի դերը, որովհետեւ խօսքը խօսք կը բանայ ու զայն սպառելու մեր կարելիութիւնները միշտ սահմանափակ են, թէեւ կը ծաւալին. կը գրենք, կը յիշենք, կը յուշենք ու դարձեալ կը գրենք: Ու այսպէս՝ շարունակաբար: Նախորդ անդրադարձով շատ մը հարցեր միայն կարճ մատնանաշումի մը ենթարկուած էին: Այստեղ պիտի կատարուին տեղ-տեղ որոշ ընդլայնումներ: Չմոռնալ սակայն, որ հարցերու փակումն ու բացումը (ու ասոնց միջեւ գտնուող սեղմ ակնարկները) իրարու կը ծառայեն ու ատով իսկ՝ իրարու կը պատկանին: Հարց մը բանալու համար հարկ է երբեմն լաւապէս զսպել ու պրկելու համար խցկել, լռելեայն աղաղակել, որպէսզի հասանելի ու անհրաժեշտ ըլլայ անոր ընդլայնացման գործողութիւնը: Անհրաժեշտութիւն մը սաստկութենէ մը ծնելու է: Եւ փակումը կապ չունի արգելակումի, արգելքներ պատնէշելու հետ, ինչ որ յաճախ շփոթի կ’առաջնորդէ: Բռնատիրական վարչակարգերն ու այդ մտայնութեամբ շարժող ոյժերն են, որ խօսքի ազատութեան սահմանագծումներ կը քաշեն:
Յօդուածին հեղինակը առաջին գրութեան առթիւ ուղղակի ու անուղղակի արձագանգներ ստացաւ, շատ աւելի անհատական քան հանգամանաւոր, թէ հակակշռուած թէ անհակակշիռ: Անոնց բոլորին ալ ներկայ ու բացակայ շնորհքը ընկալած է ու անոնցմէ ոմանց ստորեւ պիտի անդրադառնայ:
Փափաքելի է, որ գրութիւն մը այլ գրութիւն արթնցնէ ինքն իր, նաեւ ընթերցողին քով, ինքն իրմէ ու ընթերցողէն հեղինակ շահի: Արձագանգ գայ այս՝ մեր կողմէն ու դիմացէն, ուր ոչ միշտ պարապութիւն մը կ’իշխէ: Խօսքի տարածքը բացուի: Դիմացի լեցունէն եւ պարապէն գալիք արձագանգներու հետամուտ է այս գրութեան մղումը: Օդին մէջ սաւառնող, յանգումներու ու յենակներու չհասնող գրախօսքեր շատ կան մեր մամուլի էջերուն վրայ տարածուած: Շատ հատուածական ու միակողմանի: Փորձը կը պակսի՝ գրութենէ մը մեկնարկուած արտագրութենական յանգումներու եւ բախումներու առաջնորդող խօսքին, ինքնախօսութենէն անդին անցնողին ու թափանցողին, շարժողին, գրութենէն դուրս հանուողին, որ նաեւ գրութենէն այլ գրութիւն շարժումը կ’ապահովէ: Այդ կամուրջը նետելու վրայ ենք ամէն անգամ ճիգով մը, որ շատ աւելի կ’արժէ քան կորսուող ու կորսուելիք գրականութեան մը անմիջական, ճնշիչ ու յուսալքող գիտակցութիւնը: Ճնշումէն ծնած ճիգ պիտի շինէր յուսահատութենէն բարձրացող յոյսը (հմմտ. Ն. Սարաֆեանի մէկ խօսքին հետ՝ «Յուսահատութիւնս կ’աճի դէպի յոյս եւ հպարտութիւն»): Այստեղ Սարաֆեանին կատարուած յղումը կրնայ օրինակ ծառայել ընթերցումով սնուցուող աճի մը գործողութեան: Նման յղում ու յիշեցում կապերու ճշդումին դերը կը կատարեն: Այդ ճշդումները վերջնական չեն, ուր մնաց որ տկարութիւն կամ զօրութիւն նշանակէին: Ծագումնաբանական իմաստ ունին անոնք, մօտէն դիտուած:
ԴՈՒՆ Ո՞Վ ԵՍ
Առանց այս հարցումին ծանօթ ու հասարակ խօսակցութեանց մէջ ընդհանրացած արհամարհական կամ կիսովին արհամարհական գունաւորումին ակնարկելու, հարցումի աւելի լուրջ մակարդակի մը վրայ բարձրացուցած կը դիտենք զայն: Եւ լրջացուած հարցումին կայ հետեւեալ պատասխանը.- Գրելու համար պէտք չէ ինք մը ըլլալ, այլ գրութիւնն է որ ինքնութիւն կու տայ գրողին: Գրել չի նշանակեր՝ գրող ըլլալ (պահ մը մոռնալով թէ ինչե՞ր կրնայ նշանակել ասիկա) եւ յետոյ գրել, այլ գրութիւնն է որ գրող կը դարձնէ, կը հեղինակէ կանչելով քեզ:
Ուրեմն, ամէն մարդ կրնայ գրել, արտօնութեան մը հարցը չկայ բարեբախտաբար, այնպէս ու այնքան որ գրութեա՛մբ մէկը հեղինակ դառնայ, գրութեան եւ ոչ թէ իր այս կամ այն անուան շնորհիւ: Գրութիւնն է – եւ միայն անիկա – գրողի մը հանգամանքն ու հեղինակ ըլլալու պայմանը, ներկայութիւնը, որ միշտ անշուշտ բացակայութենէ մը կու գայ: Յստակ է որ ազատութեան մը կ’ակնարկուի այստեղ, որ կը պարտկէ անուն եւ հանգամանք: Անշուշտ այս անտեղի թուող բայց յստակացումի ի խնդիր կատարուած հաստատումները իբրեւ անհրաժեշտութիւն մեր օրերու ու ձեւերու հայելիին մէջէն կը դիտեն իրենք զիրենք:
Գրող մը եթէ կը սկսի տեղէ մը, ըսենք՝առաջին գրութեամբ մը, գրութիւնը ինք սակայն առաջնայինի, սկզբնականի հարցեր ու հաշիւներ չունի: Ամէն գրութիւն առաջնութիւն մըն է: Մուտքի արտօնագիր չկայ: Այս պատճառով ալ փափաքելի անհրաժեշտութիւն մը չէ գրութեան ուղղուած որեւէ առաջնորդող մեկնաբանումի ձեռնարկութիւն, որ անոր տեղ տալու արարքէն անդին կ’անցնի, գրութեան իսկ արտաքին ինքնութիւն մը կը հայթայթէ եւ հաւանաբար կը փորձէ պատասխան մը ճարել «Դուն ո՞վ ես»ին, պատասխանանման բանաձեւումի մը անհրաժեշտութիւնը զգալով: Անշուշտ գրութեան մը առաջնորդութիւնը ու ատով իսկ՝ բացատրութիւնը կատարող փորձեր միշտ անօգուտ չեն, նոյնիսկ շահեկան են, երբ գրութեան հեղինակին իսկ արտադրութիւնն են: (Հոս երկի մը մեկնութիւնը չէ որ հարցականի տակ կ’առնուի): Պարագաներ, ուր հեղինակ մը անպայման անհրաժեշտութեան առջեւ կը գտնէ ինքզինք իր երկին ու անձին միջեւ զետեղելու: Ինտրային ու Մեծարենցին օրինակները հետաքրքական են: Յակոբ Օշականը «Համապատկեր»ի իր տասներորդ հատորով շատ հեռու սահմաններ կը հասնի: Բոլորն ալ երկին հեղինակային բացումին կը միտին:
«Դուն ո՞վ ես» հարցումին պատասխանը հարցումն իսկ է:
ԱՆԱՆՈՒՆՆԵՐ
Անուններ տալ: Միայն մարդիկ չէ որ անուն ունին, այլ՝ երեւոյթները բնականաբար: Եւ անունը մէկ բառ չէ միշտ: Երբեմն անհունութիւն մըն է: Պէտք մըն է ըստ երեւոյթին հեղինակներու եւ երկերու անուններ տալ, ուղղակի մէջբերումներ կատարել, օրինակներ մատնանշել, ըսածդ հաստատելու համար: Հաստատել, հաստատուն գետնի վրայ դնել, ոչ թէ կարծես խախուտ պիտի մնար խօսքը: «Այս ըսածս ահա ասիկա կը նշանակէ՝ տեսէք, որ հասկնաք, թէ իրապէս ի՞նչ ըսել կ’ուզեմ: Ըսածս ինչի՞ մասին է ընդհանրապէս»: Ձեւով մը օրէնք, սպասելիք դարձած է այս մէկը: Վարժուած ենք: Կը փնտռենք այս հոլովոյթը: Սակայն այստեղ հատորներու եւ հեղինակներու անուանումով գալիքը չէ անհրաժեշտը:
Հարցը նաեւ չի վերաբերիր ուղղակի օրինակներ չտալով ճակատումէ խուսափումին: Ի վերջոյ երբ անուն չես տար, վերջնական յստակութիւն մը չես յայտներ, այլ ընդհանրութիւններու վրայ կը ծփաս: Աս չէ եղած սակայն դիտումը նախորդ յօդուածին այն մասերուն մէջ, ուր թերեւս անուններ կը սպասուէին: Դիտում մը կայ, որ անուններ կը ծածկէ, կը խեղդէ ու ատով կ’ուզէ թերեւս անոնց գրական բացակայութիւնը ճշդումի բերել: Սա չի նշանակեր որ յիշուած անուններն ու օրինակները, քանի որ անոնք իրողապէս կան նախորդ յօդուածին մէջ, իրենց յիշատակումովն իսկ կը խուսափին բացակայացման բովէն:
Ճիգ մը փորձուած է անուններ տալու փոխարէն եղած անունները լռելու, անանուանելու: Թերեւս այս լռութեան մէջ գտնուէր փոխանցուելիք պատգամը: Գրական բացակայութիւնը անուններու բացակայութեամբ գրականի մը շեշտուած երանգաւորումը կ’ուրուագծէ: Եւ ասոր համար տեղ մը պէտք է բացակայէին անունները, ուրիշ տեղ մը ներկայ ըլլալով հանդերձ, ըլլալու համար անանուններ: Ճիշդ ինչպէս որ հեղինակ մը իր ինքնութիւնը կը տարտղնէ գրութեան մը մէջ եւ հեղինակային բացարձակ ու շօշափելի ինքնութեան մը ծածկումը կ’ուզէ ցոյց տալ, թերեւս առանց խորհելու որ տարտղնումը ինք մէկ աղբիւր կամ միացած անուն ունի, այնպէս ալ այստեղ անունները կերպարանափոխութեան մը մէջ կը տարրալուծուին, կը դառնան տեղ մը անուն եւ այլ տեղ մը՝ անանուն:
Անուն եւ երեւոյթ կրնան իրարու տեղ փոխանակել: Գրական (ոչ միայն) անհատ մը կրնայ այնքան բնորոշիչ յատկութիւններ ունենալ, որ երեւոյթի կը վերածուի: Երեւոյթ կը յուշէ: Իր անունէն երեւոյթը անուն կ’առնէ: Ինք իբրեւ կենսագրութիւն նոյնիսկ կրնայ անհետանալ, բայց երեւոյթին թելադրանքն ու պատգամը կ’արմատաւորուին: Երեւոյթի վերածուած անհատը այստեղ մեծ մասամբ կորսուած ու լուծուած է: Ռ. Պարթ երբ «հեղինակին մահուան» կ’ակնարկէ, նաեւ ու մանաւանդ կը յուշէ անոր անուան թաղումը, մէկ անուան մէջ սեղմուելու յստակութիւնը ու ատով՝ երկնուած գործին յառնումին կարեւորութիւնը:
ՔԱՅԼ ՄԸ ԱՆԴԻՆ
Ապրում եւ կարողութիւն, սիրել եւ կրնալ: Ու մանաւանդ այս երկուքէն մեկնած՝ կարողութեան յղկում: Գրական թերթեր ճիշդ է որ հաւատքի, համոզումի, խանդավառութեան, յարատեւ ճիգի արդիւնք են: Ասքանը սակայն միայն սկիզբի մը համար: Խանդավառութիւնը շատ բան կրնայ ընել, ինչ որ բանականութիւնը պիտի չկարենար ընել: Իմաստուն խօսք մը: Կը շարժինք ու յառաջ կ’երթանք: Այնքան կ’երթանք որ մեր կեցած ըլլալն իսկ չենք զգար յաճախ: Ու ասիկա է հարցը: Նորոգումի, ինքնանորոգութեան անհրաժեշտութեան մը զգացողութիւնը: Բացին ցաւը: Ուզել եւ յուզել (գրաբար իմաստը առնել): Ուզելը կրնայ մեկնավայր մը ըլլալ, չէ ի բնէ, բայց կրնայ նաեւ սկիզբ եւ վերջ դառնալ միաժամանակ: Խօսքը իբրեւ անհրաժեշտութիւն ծաղկելու է առաջինէն դէպի երկրորդ մակարդակը, ուզելէն դէպի յուզել, ըլլալով նաեւ անցման փուլին՝ կամուրջին վրայ: Ան երբ մնայ առաջին հանգրուանին մէջ, առաջին աստիճանի, տտիպ, ոչ փոխանցիկ ու անփոխանցելի՝ կ’ունենանք հասունութեան պակասութիւն: Ի՞նչ են անոր նշանները: Երբ գրող ու թերթ չեն կարդար իրենցմէ առաջուան գործերը ու տեղեակ չեն առաջուան անցած-դարձածին, չեն կրնար գիտակից ինքնատեղաւորում մը կատարել աւանդութեան մը մէջ: Ու կը մնան առ անձինն: Եթէ հանճարի մասին է խօսքը՝ ըսելիք չկայ: Իր աւանդութիւնը ստեղծող ու բերող հանճար, որ չի կախուիր ուրիշ ճամբաներէ: Սակայն հանճարներու ժամանակը եթէ հայկական կարգ մը «ուղեղներու» համար դեռ բաց է, մեր կասկածամտութեան կարկինը շատ աւելի լայն բանալու պատրաստ ենք: «Հանճարներ» ու «մեծեր» կը տողանցեն մամլոյ ու առօրեայ գրեթէ բոլոր ճամբաներուն վրայ:
Բանաստեղծութիւնը գրուելէն ու հրապարակին տրամադրուելէն ետք պիտի ըլլայ խօսելի, ուսումնասիրելի, քննելի, մերձենալի: Ու ատոր համար տեղ հարկաւոր է: Ո՞ւր եթէ ոչ՝ գրական հանդէս մը, որ սովորաբար իրարու կը փակցնէ քերթուած ու արձակ, գրախօսական եւ զրախօսական՝ զանոնք քով-քովի, տակ-տակի կամ վրայ-վրայի հրատարակելով ու կը փակէ բանաստեղծաբանութեան կարելիութիւնները, հնարքը՝ արուեստը: Հոն ուր բանաստեղծութիւնը կարելի ըլլայ ուսումնասիրել: Ինքնա-հաւանութեան, այսինքն ինքզինքին հաւանելու փորձանքը չի կրնար փորձառութեան վերածուիլ: Ինքնափակութիւնը: Ան է թերեւս որ գրական խօսքին տարածքը եւս փակ կը պահէ:
Բանաստեղծութենէն զատ նաեւ քննող խօսքը երկ-խօսութեան պատրաստ վիճակի մէջ ըլլալու է: Միակողմանի՝ մէկ կողմը միայն տեսնող գաղափարախօսական սիւնակներով լեցուած գրական հանդէսներ, համայնավար կամ հակահամայնավար, նոյն կամ նման թափ ու շունչով, յանուն գաղափարաբանութեանց գործ(ածու)ող, շատ մը զուտ ու հիմնական հարցերու անտեսումն ու թերեւս ակամայ շրջանցումը կատարեցին անցեալ տասնամեակներուն ընթացքին, ոչ միայն, բնականաբար, հայկական աշխարհին մէջ: Գաղափարախօսութիւնը իբրեւ ինքնութիւն ու անկէ ալ՝ մերձեցման նախապայման:
Նորի, նորոգումի, վերանորոգումի աշխատանքը, որ կրնայ անհատական կամ հաւաքական ըլլալ, թէ արտաքին աշխարհին, թէ ներքին անհատական փորձառութեան թէ այդ բոլորին լեզուական արտայայտութեան հետ կապ ունեցող կրթողական գործողութիւն մըն է, որ փոխանակուող գաղափարներով, խօսքի անհրաժեշտ բացումով եւ ընթերցումներով, այս օրերուն մանաւանդ համացանցային փոխյարաբերութեամբ ստեղծելի մթնոլորտ մը կրնայ ըլլալ:
Ի՞նչ կը նշանակէ կարծիք յայտնել եւ ի՞նչպէս տեղի կ’ունենայ անիկա: Ինչպէ՞ս կրնանք անհրաժեշտութենէ մեկնած խօսիլ իրարու հետ, գրական մակարդակի մը վրայ, բերանացի կամ գրաւոր: Ճամբաները վերջնականօրէն փա՞կ են: Գրական մամուլը արծարծելի նիւթ մը մէջտեղ դնելու չա՞փ ալ անկար է թէ՞ գրական նիւթ գոյութիւն չունի ընդմիշտ:
ԼԵԶՈՒԻ ԽՆԴԻՐ
Հրատարակուած են բանաստեղծական գործեր, ուր արեւմտահայ ծագումով սփիւռքահայու կողմէ արեւմտահայերէնին տեղ արեւելահայերէնը գործածուած է: Չենք ուսումնասիրած այդ երկերուն արեւելահայերէնին որակը: Մանկութեան եւ սկզբնական՝ մայրենի լեզուին գործածութիւնը անշուշտ շատ բնական երեւոյթ մըն է: Օտար լեզուով արտայայտուելուն պատճառները շատ են: Աս պարագային սակայն կարելի է հարց տալ՝ արեւելահայերէնը օտա՞ր լեզու է: Որոշ չափով մը օտար է անշուշտ, հայերէնի տարբերակ մը ըլլալով պարզապէս: Սիրելով զայն ու անով հիանալով զայն գործածելը սխալ բան մը չէ: Սակայն սփիւռքահայերու կողմէ արեւելահայերէնին գործածութիւնը հարկ չէ որ հասնի մինչեւ այն հանգրուանը, ուր արեւմտահայերէնով բանաստեղծելու այսպէս կոչուած անկարելիութիւն մը, արեւմտահայերէնին իբրեւ թէ անբանաստեղծական լեզու ըլլալու «պատճառը» առաջ դրուի: Ահա այս մէկն է սխալն ու վտանգաւորը: Ամէն լեզու իր ձեւով ու չափով բանաստեղծական է, այնքան ատեն որ մենք տուեալ լեզուով գրուած բանաստեղծութեանց ծանօթ ենք: Լեզուի մը էութեան մէջ չէ անոր բանաստեղծական կամ անբանաստեղծական նկարագիրը, այլ անոր հետ տեղի ունենալիք յարաբերութեան, անոր գործածութեան ու ճանաչման: Ճիշդ ինչպէս որ ներկայ հայ բանաստեղծական փորձերու մեծամասնութեան ողորմելիութիւնը պատճառ մը չէ որ փակենք յոյսի դռները եւ հրաժեշտ առնենք բանաստեղծութենէն կամ այլ սեռէ մը ընդհանրապէս: Մշակութային կարելիութիւնը մշտապէս բաց պատուհան մըն է:
Այստեղ բաղդատութիւն մը շատ տեղին պիտի ըլլայ: Պուրճ-Համմուտի մէջ սնունդ առած երգիչները երբ «նոր» (նուազագոյնի իջեցուցած եմ այստեղ փակագիծերու գործածութիւնը, ոչ թէ ամէն բառ կարելի էր փակագիծերու մէջ խեղդել) երգեր կը մատուցեն հայկական հանրութեան, թերեւս իրենց «կնիքը» կամ «ինքնուրոյնութիւնը» յստակացնելու համար, երբեք չեն դիմեր արեւմտահայերէնին, այլ գրեթէ միայն արեւելահայերէնին, կարծէք «երգարուեստ»ի մը այժմէականացումը արեւմտահայերէնով անկարելի ըլլար: Այնքան որ եթէ յանկարծ զարտուղի մը բախտաւոր օր մը արեւմտահայերէնով երգ մը երգէ, ժողովուրդը կրնայ զարմանալ եւ բողոքել, կարծելով որ երգուածը հայերէն չէ...: Թեքում մը դէպի արեւելահայերէն, մեր օրերուն կատարուած, իր պատճառները ունի: Սակայն այս թեքումով եկած արեւմտահայերէնի անգործածելիութիւն մը արդարանալի չէ: Քաջալերական են Շահանդուխտի եւ Սարգիս Կիրակոսեանի նախաձեռնութիւնները, որոնք լիբանանահայ հերոսի մը ծննդեան կամ մահուան պարագաներուն առթիւ արեւմտահայերէնով գրի առնուած ոտանաւոր մը հայ երգիչին տրամադրութեան տակ կը դնեն:
Լեզուին հետ յարաբերութիւնն ու անոր գործածութիւնը կրնան տան մէջ պատահիլ, հոն սկսիլ, կրնան շատ անհատական ըլլալ (ի վերջոյ այս զուտ անհատական հանգրուանը վերջնական անհրաժեշտութիւն մըն է), կրնան դպրոցը տեղի ունենալ, երբ հայերէն լեզուի ու գրականութեան դասաւանդութիւնը ատիկա կատարէ, կամ ալ կրնան հաւաքական ընթերցումի մը ընթացքին զարգացումի հասնիլ:
ԺՈՂՈՎՈՒՄՆԵՐ
Գրական համաժողովներու դերը երբեմն խցանող կրնայ ըլլալ, խօսքին իսկ ի վնաս: Գրողներու հաւաք մը, աշխարհի որ անկիւնն ալ տեղի ունենայ, ի վերջոյ դրական երեւոյթ է, ուր գրականութեան խօսքը կրնայ տեղ գտնել: Հանդիսութեան ու ցուցադրութեան, տօնախմբութեան մթնոլորտը ստիպուած հռետորական ու ազգասիրական վիճակ ու կշիռ կը մատուցէ: Մանաւանդ այնպիսի համաժողովներու պարագային, որոնք գրականութեան էութեան անհաշտ կարգախօսներու կը պարտադրեն իրենք զիրենք: Գրականութիւնը ծառայ կը դարձնեն, փոխանակ անոր ծառայելու: Իրականութեան մէջ այն վայրն ու ժամանակը որ պիտի ծառայէր, եւ վստահ եմ որ որոշ չափով ալ ծառայած ըլլալու է ոմանց համար գոնէ, գրական հանդիպման ու վայելքի, կը դառնայ գրականութեան հարցերը մէկ ծրարէն (որովհետեւ արխիւ չկայ ընդհանրապէս) միւսին մէջ դնող ու թաքցնող առիթ մը: Մինչդեռ այդ հարցերը արեւուն լոյսին պէտք էր արժանանային: Նոր հարցադրումի ու ձեւաւորման ենթարկուելու են նոյն ու հին կարծուած հարցերը:
Գրակա՜ն վերջին լուր: Սփիւռքահայ գրողը դրամահաւաք կը կատարէ հայրենի գրողներուն ի նպաստ: Երեւոյթը չեմ կրնար բնորոշել: Ամենասրբազան առաքելութենէն մինչեւ ամենաստորաքարշը՝ բոլորն ալ կը սազին: Փորձեցէք: Թէ հաւաքարարներուն հայրենիքէն գալիք գնահատանքը, մետաղի կամ աղի ինչ տեսակի կտոր ալ ըլլայ, սա ձեռնարկին մղիչ ոյժը ըլլալու հանգամանքն ունի՝ շատ աժան ու գրեթէ անիմաստ բացատրութիւն մըն է: Հարցը կը վերաբերի սփիւռքահայ մտաւորականի տիպարին նեցուկ չկանգնելու երեւոյթին անմարսելի անմարդկայնութեան: Սփիւռքահայ մտաւորականի տիպարին անկարելիութեան կ’օժանդակէ յիշեալ երեւոյթը:
ՏԱԳՆԱՊՆԵՐ
Տագնապը կրնայ վիժիլ, երբ անոր չէ տրուած իր անունը։ Հոս, այո, պէտք մըն է անունը: Տագնապը եւ ոչ թէ խայտառակութիւնը արժանի է անուան: Տագնապ կար Զուլալ Գազանճեանին մօտ, մեր միակ հանդիպման, 2003ին, Վենետիկ, երբ ջղային կը խօսէր տեսակ մը արդիական բանաստեղծութեան դէմ ընդհանրապէս։ Համաձայն չէի կարծիքին, բայց կը բաժնէի տագնապը։ Կը տագնապէր, որովհետեւ խոր լրջութիւն մը կապած էր զինք իր հասկցած բանաստեղծութեան անքակտելիօրէն։ Այդ լրջութիւնը կ’արգիլէր որ ինք հեռաւորութիւն մը ստեղծէր իր եւ իր բանաստեղծական աշխարհին միջեւ: Ինք հոն էր, ընկղմած այդ աշխարհին մէջ, անխօսելի, այլամերժ, անհրաժեշտ, միայն իր ճշմարտութեան հերոս ու նահատակ: Այլամերժ անքակտելիութիւն մը, որ կրնայ շատ շուտ փակուղի առաջնորդել, զոր սակայն կարելի է յարգել։ Կը յարգես, որպէս ձեւ մը ձեւերէն:
Ինչպէ՞ս բարձրաձայնել տագնապին լռութիւնը, այն որ պէտք է խորաչափել գիտնայ, տեսնել հեռաւորութիւններ եւ մօտիկութիւններ, նմանութիւններ ու տարբերութիւններ։ Լռութիւնը, որ գիտէ խօսիլ եւ յետոյ լռել։ Այսինքն`բերել լռութեան խօսքը։ Քննադատութիւնը ընտրութեան արուեստ մըն է, որ այս տեսակի լռութեան մը հետ առընչուած է։ Ընտրութիւնը անխուսափելի է։ Կան ոմանք, որոնք իրենց հեղինակները կ’ընտրեն ու անոնց միայն կ’անդրադառնան. նախասիրութիւն` պիտի ըսէինք։ Կան ուրիշներ, ինչպէս Յ. Օշական, իրենց հայեացքին տակ կ’առնեն գրեթէ ամէն գրող, որովհետեւ ծրագրած կ’ըլլան ամբողջական, ընդհանուր պատկեր, «համապատկեր» մը գծել։ Այս վերջինները եւս, հակառակ իրենց ծրագրին, չեն կրնար ընտրութենէն խուսափիլ, որովհետեւ եթէ իրենց նախասիրած հեղինակները չեն ընտրեր, կ’ընտրեն, կը զատորոշեն իրենց մօտեցման մէջ ելակէտ, նախասիրութեան օրէնք, անգիր սկզբունք, որոնք իրենց «ընտրութիւն»ն իսկ են։ Իրենց մէջը կ’աշխատի ընտրամեքենայ մը։ Ընտրել օրէնքը, մօտեցումը: Եւ ըստ այդ իւրացուած օրէնքին, որ տեղ մը աշխարհըմբռնում ալ կը դառնայ, կ’ընկալես:
Երբեմն ընթերցողի կամ գրական հանդիսութեանց ներկայ գտնուողներու նուազ քանակը կը տագնապեցնէ: «Քանի՞ հոգի կու գայ արդեօք», հարց կու տանք: Անկում ու նահանջ կ’ապրի գրականութիւնը, քանի որ հետաքրքրուող չկայ: Անպայման գրողի մը գրողական կամ (անգոյ) քննադատութեան մը կողմէ ճանչցուած ու հաստատուած արժեւորումը չէ այստեղ խնդրոյ առարկան: Պետիկ Հերկելեան մը իր խենթ խառնուածքին եւ դժբախտ ճակատագրին ու այլեւայլ արժանիքներուն անունով շրջապատ մը ստեղծած է եւ հոն բանաստեղծութիւնը չէ անպայման որ մարդ, թիւ գումարած է, այլ բանաստեղծին կերպարը ու անով խանդավառուողներու փաղանգ մը: Հմայքը երբեմն տարբերելու է բանաստեղծութեան որակէն, առանց բնական հաւասարումի մը հասցնելու երկուքը: Ուրեմն կարելի է բանաստեղծի ու բանաստեղծութեան շուրջ թիւ հաւաքել, եթէ աշխատանք ու հոգ կը տարուի այս ուղղութեամբ: Եւ Պետիկին պարագային այդ աշխատանքը շօշափելի է: Բանաստեղծն ու բանաստեղծութիւնը հասկցողէ առաջ տէր, կամ աւելի ճիշդ՝ հետաքրքուող ունին աս պարագային: Տիրութիւն ընել, հոգալ՝ բանաստեղծութեան որակէն չեն մեկնիր անպայման: Խենթութիւնն ալ հանճար կրնայ ըլլալ, բայց բարեբախտաբար ոչ բոլորին պարագային:
Այստեղ կը մնայ հարցումը՝ տուեալ դժբախտ ճակատագի՞րը, խնդրոյ առարկայ բանաստեղծութիւ՞նը, հեղինակին շուրջ ստեղծուած հետաքրքրութեան օղա՞կը թէ՞ մեր հասարակութեան մօտ ընդհանրապէս բանաստեղծութեան հանդէպ (իբր թէ) առկայ «սէրը» շարժիչ դեր խաղացած են, մարդ հաւաքած են այս անուան շուրջ: Կրնան այս բոլորն ալ դեր մը ունենալ: Բանաստեղծութեան վրայ եկած ու հագցուած շերտեր են ասոնք, որոնք երբեմն բուն իսկ միջուկը, բանաստեղծութիւնը կը ծածկեն ու երբ յանկարծ զուտ բանաստեղծական արժեւորման իմաստով հարց կու տաս՝ ինչի՞ մէջ կը կայանայ Թումանեանի մը, Իսահակեանի մը կամ Շիրազի մը այնքան ընդհանրացած «մեծութիւնը», պատասխանները չեն գար անպայման տուեալ բանաստեղծներուն երկերէն, այլ անոնց՝ ժողովրդական ըլլալու հանգամանքէն: Եւ ժողովրդական բանաստեղծ մը անպայման որակ չէ գրական քննադատութեան համար: Այնպէս ինչպէս հանրածանօթ կամ հանգամանաւոր մարդ մը միշտ որակաւոր մարդ մը չէ: Բանաստեղծներու շուրջ ստեղծուած հմայքի շրջանակները կը վերածուին անոնց երկերուն շուրջ կազմուած պատերու եւ յաճախ անոնց երկը անմերձենալի ու չկարդացուելիք կը դարձնեն: Ուրեմն բանաստեղծական կորիզի մը հասնելու համար կարեւոր է պատնէշներու քանդումը: Մեծ հարց մը պիտի չըլլար ասիկա, եթէ տուեալ բանաստեղծի մը մասին «ժողովուրդ»ին եւ «գրական քննադատութեան» կարծիքին միջեւ տարբերութիւններ ըլլային: Գրեթէ բոլոր «ժողովրդականացած» բանաստեղծները գրական քննադատութեան ալ կողմէ պաշտամունքի առարկայ կը դառնան: Սա հաշուով «ժողովուրդ»ն է մեր քննադատութիւնը, տեղ մը:
Գրութեան մը մէջէն ժամանակին արձագանգելու խնդիրը քիչ մը բանալու համար կրնանք ակնարկել նոր ժամանակներէն Գրիգոր Պըլտեանի ու Մարկ Նշանեանի գրական վերլուծումներուն: Հոն միտքերու, տողերու, ակնարկներու, անչակերտ մէջբերուածքի կարելի է հանդիպիլ, որոնք իրենց աղբիւրը ունին ֆրանսացի ու գերմանացի շարք մը փիլիսոփայ գրողներու երկերուն երկայնքին, որոնք իրենք իրենց կարգին ալ կը վերբերեն այլ հեղինակներ: Իրարու մէջէ անցում մը տեղի կ’ունենայ այս ձեւով: Կ’արժէ օր մը, օրինակ, Գ. Պըլտեանի ՏՐԱՄ հատորը ձեռք առնել եւ քայլ առ քայլ մատնանշել, ցոյց տալ, ընդգծել Ֆ. Նիցչէի, Մ. Հայտեկըրի, Ռ. Պարթի, Ժ. Տերիտայի եւ այլոց միտքերը, յղացումները, արտայայտաձեւերը: Խօսքը չի վերաբերիր բացայայտ ակնարկութիւններու կամ չակերտեալ մէջբերումներու: Անուշադիր ընթերցողն ալ գիտէ, որ «ընթերցում»ի մօտեցման եզրին հետ կերպը ֆրանսական աղբիւր, համ ու հոտ ունին: Կը մնայ հիմնական աղբիւրները առնել ու բաղդատել, նմանութիւններն ու տարբերութիւնները ընդգծելու համար: Յստակացնելու համար վերջապէս թէ անցումները ի՞նչ գործողութեամբ տեղի կ’ունենան: Ստեղծումը ու՞ր կը սկսի: Մեր նպատակը այդ չէ հոս: Ոչ ալ բնականաբար որեւէ տեսակի նսեմացում կամ վսեմացում կատարել: (Նման փորձեր՝ հարուածներ դէպի վեր կամ վար, հարցին մէջ չեն մտներ): Այս ընթացքը ոչ սխալ է, ոչ գիւտ, ոչ հրաշք, ոչ բանագողութիւն, այլ` գոյաբանութիւն: Ասիկա «օտար»ին հետ հաշուի նստելու, խօսելու, ի վերջոյ մշակութային շրջապատիդ եւ ոչ թէ օդին մէջ նստավայր հաստատելու արարք մըն է: Սփիւռքին մէջ կայք հաստատելու, օտարին եւ քու միջեւ լեզուակեցութեան կամուրջ մը նետելու, տեղայնանալու փորձ մըն է: Ընդ-օրինակելը շրջապատը զգալ կը նշանակէ առաջին հերթին: Ինչպէս օտար լեզու մը կը խօսիս, օրինակը լեզուիդ կը բերես կամ օրինակովդ լեզուին կ’երթաս – բերել կամ երթալ –, ոչ թէ օտարացում, այլ օտար(ի իւր)ացում, օտար(ի անձնական)ացում: Թարգմանութիւն մըն է ամէն կարծեցեալ ստեղծում: Ուղղակի թարգմանութիւններէն անկախ, ինքնագիր ու անչակերտ երկերուն մէջ ներքին թարգմանութիւններ տեղի կ’ունենան, փակայայտ ու բացայայտ:
Ազատ ու անկաշկանդ խօսիլը պէտք մըն է: Պարապ թուղթը բռնաբարող ձաբռտուքի մասին չէ խօսքը: Սնանկացած խմբագիրները թող ուրախանան այդ ձաբռտուքներուն դէմ յանդիման եւ երբեք չգիտնան, որ քսան կամ յիսուն տարուան ձաբռտուքէ ետք լռելը պէտք մըն է: Եւ անհրաժեշտութիւնը կը կազմէ կորիզը խօսալից լռութենէն անցնող թարգմանութեան: Ինչի՞ անհրաժեշտութիւն: Խօսելու եւ լռելու: Մէկը՝ միւսին համար: Խօսքը հրաժեշտ պէտք չէ տայ կամ առնէ: Իր հիմքերը նետելով ու բարձրանալով դառնայ ան ներկայութիւն ան-հրաժեշտ: Ինչպէ՞ս լեզու տալ չգրուածին։ Կայ, ներկայ է ա՞յն միայն, որ գրուածն է։ Կարելի՞ է լռութեան լեզու տալ, եւ պատմել անոր կացութիւնը, կանչել զայն դէպի գոյութիւն։ Դարձեալ՝ խօսքը անհրաժեշտութիւն մըն է:
___
Հրապարակվում է առաջին անգամ։
March 19, 2012
March 18, 2012
March 7, 2012
Support Meem
From our friends in Lebanon:
Bareed Mista3jil ('mail in a hurry') is a book published by Meem, 'a community of lesbian, bisexual, queer women and transgender persons (including male-to-female and female-to-male) in addition to women questioning their sexual orientation or gender' in Beirut, Lebanon, and is a collection of stories about sexuality from all over Lebanon.Read more here about the book: http://www.bareedmista3jil.com/about.htm and about Meem: http://meemgroup.org/news/A few months ago, a proposal was sent out to bring the staged reading to the AWID (Association of Women in Development) conference being held in Istanbul, Turkey, in April and it was accepted.
Meem is now raising the funds to bring readers to the conference. YOU CAN SUPPORT US by making a pledge on Kickstarter at: http://www.kickstarter.com/projects/66395058/bareed-mista3jil-queer-arab-womens-stories-stagedThere you can watch a video about this project and read more about it. We are very excited about bringing these voices to potentially thousands of conference participants at AWID so please consider making a donation! Whatever you can offer is greatly appreciated.
March 2, 2012
AMINA ARRAF: A “Queered” Antidote
Nancy Agabian writes in the March issue of The Brooklyn Rail:
An event that seemed to measure American writers’ tolerance for dealing with race took place last year when the poet Claudia Rankine, who is black, took offense to “The Change,” a poem by Tony Hoagland, who is white. The speaker of “The Change,” who is also white, describes a black tennis player in stereotypically racist terms and then reveals that “I couldn’t help wanting / the white girl to come out on top, / because she was one of my kind, my tribe, / with her pale eyes and thin lips.” The narrator also celebrates the win of the black player as “the end of an era,” closing on the line, “and we were changed.” When Rankine asked her colleague about the poem, he admitted that the speaker was racist, made it clear that he wasn’t the speaker, and stated his preference not to explain the poem to a poet, adding, “This poem is for white people.” Rankine responded at the Associated Writing Programs conference with more questions, unsure whether Hoagland was aware of the poem’s lack of condemnation for racist attitudes. Further, she sensed that his claim that the poem was “for white people” was taking a historical form of entitlement, telling her, a black woman, to back off. She concluded her speech by pleading, “Language that feels hurtful is intended to exploit all the ways that I am present. My alertness, my openness, my desire to engage my colleague’s poem, my colleague’s words, actually demands my presence, my looking back at him. So here I am looking back, talking back and, as insane as it is, saying, please.” Rankine went on to call for submissions from writers of all racial backgrounds to broaden the discussion about “creative imagination and race” on her website. What resulted was a cavalcade of voices, asking and defending who gets to say what, why, how, and about whom in terms of race. [. . .]
I write this examination on racism, sexism, and representation in conjunction with the release of a book that I have been involved with for a few years: Queered: What’s to be done with Xcentric Art, a catalogue and document of the work of Queering Yerevan, a collective of Armenian women writers, artists, and activists living in Armenia and in the Armenian diaspora in the U.S., Europe, and North Africa. As we discussed how to promote the book, some members mentioned that they didn’t want the audience to be limited only to queer and/or Armenian readers. This called up the “nobody cares” voice in me, not so different, I now realize, from MacMaster feeling unheard because of his identity; it also helped me respond to the Amina scandal of last summer in a way I couldn’t do till now, with the power of a collective behind me.
The original members of Queering Yerevan (QY) communicated to each other first over a listserv as they found each other, became acquainted, compared their life experiences, then debated their purpose. Eventually they came to create three annual art events together as well as posting regularly on a shared blog. The book represents this work, sandwiching images from the exhibitions between texts that represent the group’s history: e-mail correspondence, rejection letters from foundations for support, resignations from various members, challenges to art institutions, a report on an art demonstration against militarism, an academic treatise on queer aesthetics, and an open letter in protest to homophobic articles about homosexuality in the Armenian media, among other documents. Much of the work isn’t translated, so there are Armenian texts that will remain mysterious unless you find an Armenian reader to sit with you and go over them—and Armenian readers won’t understand the English unless they find a translator as well: This represents the way the group communicated to each other, with speakers of different abilities among us.
Read the full article here.
An event that seemed to measure American writers’ tolerance for dealing with race took place last year when the poet Claudia Rankine, who is black, took offense to “The Change,” a poem by Tony Hoagland, who is white. The speaker of “The Change,” who is also white, describes a black tennis player in stereotypically racist terms and then reveals that “I couldn’t help wanting / the white girl to come out on top, / because she was one of my kind, my tribe, / with her pale eyes and thin lips.” The narrator also celebrates the win of the black player as “the end of an era,” closing on the line, “and we were changed.” When Rankine asked her colleague about the poem, he admitted that the speaker was racist, made it clear that he wasn’t the speaker, and stated his preference not to explain the poem to a poet, adding, “This poem is for white people.” Rankine responded at the Associated Writing Programs conference with more questions, unsure whether Hoagland was aware of the poem’s lack of condemnation for racist attitudes. Further, she sensed that his claim that the poem was “for white people” was taking a historical form of entitlement, telling her, a black woman, to back off. She concluded her speech by pleading, “Language that feels hurtful is intended to exploit all the ways that I am present. My alertness, my openness, my desire to engage my colleague’s poem, my colleague’s words, actually demands my presence, my looking back at him. So here I am looking back, talking back and, as insane as it is, saying, please.” Rankine went on to call for submissions from writers of all racial backgrounds to broaden the discussion about “creative imagination and race” on her website. What resulted was a cavalcade of voices, asking and defending who gets to say what, why, how, and about whom in terms of race. [. . .]
I write this examination on racism, sexism, and representation in conjunction with the release of a book that I have been involved with for a few years: Queered: What’s to be done with Xcentric Art, a catalogue and document of the work of Queering Yerevan, a collective of Armenian women writers, artists, and activists living in Armenia and in the Armenian diaspora in the U.S., Europe, and North Africa. As we discussed how to promote the book, some members mentioned that they didn’t want the audience to be limited only to queer and/or Armenian readers. This called up the “nobody cares” voice in me, not so different, I now realize, from MacMaster feeling unheard because of his identity; it also helped me respond to the Amina scandal of last summer in a way I couldn’t do till now, with the power of a collective behind me.
The original members of Queering Yerevan (QY) communicated to each other first over a listserv as they found each other, became acquainted, compared their life experiences, then debated their purpose. Eventually they came to create three annual art events together as well as posting regularly on a shared blog. The book represents this work, sandwiching images from the exhibitions between texts that represent the group’s history: e-mail correspondence, rejection letters from foundations for support, resignations from various members, challenges to art institutions, a report on an art demonstration against militarism, an academic treatise on queer aesthetics, and an open letter in protest to homophobic articles about homosexuality in the Armenian media, among other documents. Much of the work isn’t translated, so there are Armenian texts that will remain mysterious unless you find an Armenian reader to sit with you and go over them—and Armenian readers won’t understand the English unless they find a translator as well: This represents the way the group communicated to each other, with speakers of different abilities among us.
Read the full article here.
February 26, 2012
Գլխ 3
>>>
Հոդված 49. Հայաստանի Հանրապետթյան Նախագահը հետեւմ է Սահմանադրթյան պահպանմանը, ապահովմ օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանթյնների բնականոն գործնեթյնը:
Հանրապետթյան Նախագահը Հանրապետթյան անկախթյան, տարածքային ամբողջականթյան եւ անվտանգթյան երաշխավորն է:
Հոդված 50. Հանրապետթյան Նախագահն ընտրվմ է Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացիների կողմից` հինգ տարի ժամկետով:
Հանրապետթյան Նախագահ կարող է ընտրվել երեսնհինգ տարին լրացած, վերջին տասը տարմ Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացի հանդիսացող, վերջին տասը տարմ Հանրապետթյնմ մշտապես բնակվող եւ ընտրական իրավնք նեցող յրաքանչյր ոք:
Նյն անձը չի կարող ավելի, քան երկ անգամ անընդմեջ ընտրվել Հանրապետթյան Նախագահի պաշտոնմ:
Հոդված 51. Հանրապետթյան Նախագահի ընտրթյնն անցկացվմ է Հանրապետթյան Նախագահի լիազորթյնների ավարտից հիսն օր առաջ` Սահմանադրթյամբ եւ օրենքով սահմանված կարգով:
Հանրապետթյան Նախագահ ընտրված է համարվմ այն թեկնածն, որն ստացել է թեկնածների օգտին տրված ձայների կեսից ավելին: Եթե քվեարկվել է երկսից ավելի թեկնած եւ նրանցից որեւէ մեկը չի ստացել անհրաժեշտ ձայներ, ապա քվեարկթյնից հետո տասնչորսերորդ օրը անցկացվմ է քվեարկթյան երկրորդ փլ, որին կարող են մասնակցել առավել ձայներ ստացած երկ թեկնածն: Երկրորդ փլում ընտրված է համարվմ առավել ձայներ ստացած թեկնածն:
Այն դեպքմ, երբ քվեարկվել է մեկ թեկնած, նա համարվում է ընտրված, եթե ստացել է քվեարկթյան մասնակիցների ձայների կեսից ավելին:
Եթե Հանրապետթյան Նախագահ չի ընտրվմ, ապա քվեարկթյնից հետո քառասներորդ օրը անցկացվմ է նոր ընտրթյն:
Հանրապետթյան Նախագահն իր պաշտոնն ստանձնմ է Հանրապետթյան նախորդ Նախագահի լիազորթյնների ավարտման օրը:
Նոր կամ արտահերթ ընտրթյան միջոցով ընտրված Հանրապետթյան Նախագահը պաշտոնն ստանձնմ է ընտրթյնից հետո` տասնօրյա ժամկետմ:
Հոդված 52. Հարապետթյան Նախագահի թեկնածներից մեկի համար անհաղթահարելի խոչընդոտներ առաջանալ դեպքմ Հանրապետթյան Նախագահի ընտրթյնը հետաձգվմ է երկշաբաթյա ժամկետով: Այդ ժամկետմ անհաղթահարելի ճանաչված խոչընդոտները չվերանալ կամ մինչեւ քվեարկթյան օրը թեկնածներից մեկի մահվան դեպքերմ անցկացվմ է նոր ընտրթյն:
Նոր ընտրթյնն անցկացվմ է խոչընդոտներն անհաղթահարելի ճանաչելց հետո քառասներորդ օրը:
Հոդված 53. Հանրապետթյան Նախագահի հրաժարականի, մահվան, լիազորթյնների կատարման անհնարինթյան կամ Սահմանադրթյան 57 հոդվածով սահմանված կարգով նրան պաշտոնանկ անել դեպքերմ Նախագահի պաշտոնը թափր մնալց հետո քառասներորդ օրը անցկացվմ է Հանրապետթյան Նախագահի արտահերթ ընտրթյն:
Հոդված 54. Հանրապետթյան Նախագահը պաշտոնն ստանձնմ է Ազգային ժողովի հատուկ նիստմ ժողովրդին տրված երդմամբ:
Հոդված 55. Հանրապետթյան Նախագահը`
1) ղերձով դիմմ է ժողովրդին եւ Ազգային ժողովին.
2) Ազգային ժողովի ընդնած օրենքն ստանալց հետո քսանմեկօրյա ժամկետմ ստորագրմ եւ հրապարակմ է այն:
Այդ ժամկետմ կարող է օրենքն առարկթյններով կամ առաջարկթյններով վերադարձնել Ազգային ժողով` պահանջելով նոր քննարկմ:
Հնգօրյա ժամկետմ ստորագրմ եւ հրապարակմ է Ազգային ժողովի կողմից վերստին ընդնված օրենքը.
3) Ազգային ժողովի նախագահի եւ վարչապետի հետ խորհրդակցելց հետո կարող է արձակել Ազգային ժողովը եւ նշանակել արտահերթ ընտրթյն: Արտահերթ ընտրթյնն անցկացվմ է Ազգային ժողովի արձակմից ոչ շուտ, քան երեսն եւ ոչ շ, քան քառասն օրվա ընթացքմ:
Իր պաշտոնավարթյան վերջին վեց ամսվա ընթացքմ չի կարող արձակել Ազգային ժողովը.
4) նշանակմ եւ ազատմ է վարչապետին: Վարչապետի առաջարկթյամբ նշանակմ եւ ազատմ է կառավարթյան անդամներին:
Ազգային ժողովի կողմից կառավարթյանն անվստահթյն հայտնվել դեպքմ քսանօրյա ժամկետմ ընդնմ է կառավարթյան հրաժարականը, նշանակմ վարչապետ եւ կազմավորմ կառավարթյն.
5) օրենքով նախատեսված դեպքերմ նշանակմներ է կատարմ քաղաքացիական պաշտոններմ.
6) կարող է կազմավորել խորհրդակցական մարմիններ.
7) ներկայացնմ է Հայաստանի Հանրապետթյնը միջազգային հարաբերթյններմ, իրականացնմ է արտաքին քաղաքականթյան ընդհանր ղեկավարմը, կնքմ է միջազգային պայմանագրեր, ստորագրմ է Ազգային ժողովի վավերացրած միջազգային պայմանագրերը, վավերացնմ միջկառավարական պայմանագրերը.
8) նշանակմ եւ ետ է կանչմ օտարերկրյա պետթյններմ եւ միջազգային կազմակերպթյններին առընթեր Հայաստանի Հանրապետթյան դիվանագիտական ներկայացցիչներին, ընդնմ է օտարերկրյա պետթյնների դիվանագիտական ներկայացցիչների հավատարմագրերը եւ հետկանչագրերը.
9) վարչապետի առաջարկթյամբ նշանակմ եւ ազատմ է գլխավոր դատախազին.
10) նշանակմ է սահմանադրական դատարանի անդամներ եւ նախագահ:
Սահմանադրական դատարանի եզրակացթյան հիման վրա կարող է դադարեցնել սահմանադրական դատարանի` իր նշանակած անդամի լիազորթյնները կամ համաձայնթյն տալ կալանավորել, դատական կարգով վարչական կամ քրեական պատասխանատվթյան ենթարկել նրան.
11) Սահմանադրթյան 95 հոդվածով նախատեսված կարգով նշանակմ է վճռաբեկ դատարանի եւ նրա պալատների, վերաքննիչ, առաջին ատյանի եւ այլ դատարանների նախագահներին դատավորներին, գլխավոր դատախազի տեղակալներին եւ դատախազթյան կառցվածքային ստորաբաժանմները գլխավորող դատախազներին, կարող է դադարեցնել դատավորի լիազորթյնները, համաձայնթյն տալ կալանավորել, դատական կարգով վարչական կամ քրեական պատասխանատվթյան ենթարկել դատավորին, ազատմ է իր կողմից նշանակված դատախազներին.
12) զինված ժերի գլխավոր հրամանատարն է, նշանակմ է զինված ժերի բարձրագյն հրամանատարական կազմը.
13) որոշմ է ընդնմ զինված ժերի օգտագործման մասին, Հանրապետթյան վրա զինված հարձակման, դրա անմիջական վտանգի առկայթյան կամ Ազգային ժողովի կողմից պատերազմ հայտարարվել դեպքերմ հայտարարմ է ռազմական դրթյն եւ կարող է հայտարարել ընդհանր կամ մասնակի զորահավաք:
Ռազմական դրթյն հայտարարվել դեպքմ գմարվմ է Ազգային ժողովի հատկ նիստ.
14) սահմանադրական կարգին սպառնացող անմիջական վտանգի դեպքմ, խորհրդակցելով Ազգային ժողովի նախագահի եւ վարչապետի հետ, իրականացնմ է իրավիճակից թելադրվող միջոցառմներ եւ այդ մասին ղերձով դիմմ ժողովրդին.
15) շնորհմ է Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացիթյն, լծմ քաղաքական ապաստան տալ հարցը.
16) պարգեւատրմ է Հայաստանի Հանրապետթյան շքանշաններով եւ մեդալներով, շնորհմ բարձրագյն զինվորական եւ պատվավոր կոչմներ, բարձրագյն դիվանագիտական եւ այլ դասային աստիճաններ.
17) ներմ է շնորհմ դատապարտյալներին:
Հոդված 56. Հանրապետթյան Նախագահը հրապարակմ է հրամանագրեր եւ կարգադրթյններ, որոնք ենթակա են կատարման Հանրապետթյան ամբողջ տարածքմ:
Հանրապետթյան Նախագահի հրամանագրերը եւ կարգադրթյնները չեն կարող հակասել Սահմանադրթյանը եւ օրենքներին:
Հոդված 57. Հանրապետթյան Նախագահը կարող է պաշտոնանկ արվել պետական դավաճանթյան կամ այլ ծանր հանցագործթյան համար:
Հանրապետթյան Նախագահին պաշտոնանկ անել հարցի մասին եզրակացթյն ստանալ համար Ազգային ժողովը պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների մեծամասնթյամբ ընդնված որոշմամբ դիմմ է սահմանադրական դատարան:
Հանրապետթյան Նախագահին պաշտոնանկ անել մասին որոշմը սահմանադրական դատարանի եզրակացթյան հիման վրա կայացնմ է Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների առնվազն երկ երրորդով:
Հոդված 58. Հանրապետթյան Նախագահի հրաժարականն ընդնվմ է Ազգային ժողովի կողմից` պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների մեծամասնթյամբ:
Հոդված 59. Հանրապետթյան Նախագահի ծանր հիվանդթյան կամ նրա լիազորթյնների կատարման համար այլ անհաղթահարելի խոչընդոտների առկայթյան դեպքերմ Ազգային ժողովը կառավարթյան առաջարկով եւ սահմանադրական դատարանի եզրակացթյան հիման վրա պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների առնվազն երկ երրորդով որոշմ է ընդնմ Հանրապետթյան Նախագահի` իր լիազորթյնների կատարման անհնարինթյան մասին:
Հոդված 60. Հանրապետթյան Նախագահի պաշտոնը թափր մնալ դեպքմ, մինչեւ նորընտիր Նախագահի կողմից պաշտոնի ստանձնմը, Հանրապետթյան Նախագահի պարտականթյնները կատարմ է Ազգային ժողովի նախագահը, իսկ եթե հնարավոր չէ` վարչապետը: Այդ ընթացքմ արգելվմ է արձակել Ազգային ժողովը, նշանակել հանրաքվե, նշանակել կամ ազատել վարչապետին, գլխավոր դատախազին:
Հոդված 61. Հանրապետթյան Նախագահի վարձատրթյան, սպասարկման եւ անվտանգթյան ապահովման կարգը սահմանվմ է օրենքով:
>>>
Հոդված 49. Հայաստանի Հանրապետթյան Նախագահը հետեւմ է Սահմանադրթյան պահպանմանը, ապահովմ օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանթյնների բնականոն գործնեթյնը:
Հանրապետթյան Նախագահը Հանրապետթյան անկախթյան, տարածքային ամբողջականթյան եւ անվտանգթյան երաշխավորն է:
Հոդված 50. Հանրապետթյան Նախագահն ընտրվմ է Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացիների կողմից` հինգ տարի ժամկետով:
Հանրապետթյան Նախագահ կարող է ընտրվել երեսնհինգ տարին լրացած, վերջին տասը տարմ Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացի հանդիսացող, վերջին տասը տարմ Հանրապետթյնմ մշտապես բնակվող եւ ընտրական իրավնք նեցող յրաքանչյր ոք:
Նյն անձը չի կարող ավելի, քան երկ անգամ անընդմեջ ընտրվել Հանրապետթյան Նախագահի պաշտոնմ:
Հոդված 51. Հանրապետթյան Նախագահի ընտրթյնն անցկացվմ է Հանրապետթյան Նախագահի լիազորթյնների ավարտից հիսն օր առաջ` Սահմանադրթյամբ եւ օրենքով սահմանված կարգով:
Հանրապետթյան Նախագահ ընտրված է համարվմ այն թեկնածն, որն ստացել է թեկնածների օգտին տրված ձայների կեսից ավելին: Եթե քվեարկվել է երկսից ավելի թեկնած եւ նրանցից որեւէ մեկը չի ստացել անհրաժեշտ ձայներ, ապա քվեարկթյնից հետո տասնչորսերորդ օրը անցկացվմ է քվեարկթյան երկրորդ փլ, որին կարող են մասնակցել առավել ձայներ ստացած երկ թեկնածն: Երկրորդ փլում ընտրված է համարվմ առավել ձայներ ստացած թեկնածն:
Այն դեպքմ, երբ քվեարկվել է մեկ թեկնած, նա համարվում է ընտրված, եթե ստացել է քվեարկթյան մասնակիցների ձայների կեսից ավելին:
Եթե Հանրապետթյան Նախագահ չի ընտրվմ, ապա քվեարկթյնից հետո քառասներորդ օրը անցկացվմ է նոր ընտրթյն:
Հանրապետթյան Նախագահն իր պաշտոնն ստանձնմ է Հանրապետթյան նախորդ Նախագահի լիազորթյնների ավարտման օրը:
Նոր կամ արտահերթ ընտրթյան միջոցով ընտրված Հանրապետթյան Նախագահը պաշտոնն ստանձնմ է ընտրթյնից հետո` տասնօրյա ժամկետմ:
Հոդված 52. Հարապետթյան Նախագահի թեկնածներից մեկի համար անհաղթահարելի խոչընդոտներ առաջանալ դեպքմ Հանրապետթյան Նախագահի ընտրթյնը հետաձգվմ է երկշաբաթյա ժամկետով: Այդ ժամկետմ անհաղթահարելի ճանաչված խոչընդոտները չվերանալ կամ մինչեւ քվեարկթյան օրը թեկնածներից մեկի մահվան դեպքերմ անցկացվմ է նոր ընտրթյն:
Նոր ընտրթյնն անցկացվմ է խոչընդոտներն անհաղթահարելի ճանաչելց հետո քառասներորդ օրը:
Հոդված 53. Հանրապետթյան Նախագահի հրաժարականի, մահվան, լիազորթյնների կատարման անհնարինթյան կամ Սահմանադրթյան 57 հոդվածով սահմանված կարգով նրան պաշտոնանկ անել դեպքերմ Նախագահի պաշտոնը թափր մնալց հետո քառասներորդ օրը անցկացվմ է Հանրապետթյան Նախագահի արտահերթ ընտրթյն:
Հոդված 54. Հանրապետթյան Նախագահը պաշտոնն ստանձնմ է Ազգային ժողովի հատուկ նիստմ ժողովրդին տրված երդմամբ:
Հոդված 55. Հանրապետթյան Նախագահը`
1) ղերձով դիմմ է ժողովրդին եւ Ազգային ժողովին.
2) Ազգային ժողովի ընդնած օրենքն ստանալց հետո քսանմեկօրյա ժամկետմ ստորագրմ եւ հրապարակմ է այն:
Այդ ժամկետմ կարող է օրենքն առարկթյններով կամ առաջարկթյններով վերադարձնել Ազգային ժողով` պահանջելով նոր քննարկմ:
Հնգօրյա ժամկետմ ստորագրմ եւ հրապարակմ է Ազգային ժողովի կողմից վերստին ընդնված օրենքը.
3) Ազգային ժողովի նախագահի եւ վարչապետի հետ խորհրդակցելց հետո կարող է արձակել Ազգային ժողովը եւ նշանակել արտահերթ ընտրթյն: Արտահերթ ընտրթյնն անցկացվմ է Ազգային ժողովի արձակմից ոչ շուտ, քան երեսն եւ ոչ շ, քան քառասն օրվա ընթացքմ:
Իր պաշտոնավարթյան վերջին վեց ամսվա ընթացքմ չի կարող արձակել Ազգային ժողովը.
4) նշանակմ եւ ազատմ է վարչապետին: Վարչապետի առաջարկթյամբ նշանակմ եւ ազատմ է կառավարթյան անդամներին:
Ազգային ժողովի կողմից կառավարթյանն անվստահթյն հայտնվել դեպքմ քսանօրյա ժամկետմ ընդնմ է կառավարթյան հրաժարականը, նշանակմ վարչապետ եւ կազմավորմ կառավարթյն.
5) օրենքով նախատեսված դեպքերմ նշանակմներ է կատարմ քաղաքացիական պաշտոններմ.
6) կարող է կազմավորել խորհրդակցական մարմիններ.
7) ներկայացնմ է Հայաստանի Հանրապետթյնը միջազգային հարաբերթյններմ, իրականացնմ է արտաքին քաղաքականթյան ընդհանր ղեկավարմը, կնքմ է միջազգային պայմանագրեր, ստորագրմ է Ազգային ժողովի վավերացրած միջազգային պայմանագրերը, վավերացնմ միջկառավարական պայմանագրերը.
8) նշանակմ եւ ետ է կանչմ օտարերկրյա պետթյններմ եւ միջազգային կազմակերպթյններին առընթեր Հայաստանի Հանրապետթյան դիվանագիտական ներկայացցիչներին, ընդնմ է օտարերկրյա պետթյնների դիվանագիտական ներկայացցիչների հավատարմագրերը եւ հետկանչագրերը.
9) վարչապետի առաջարկթյամբ նշանակմ եւ ազատմ է գլխավոր դատախազին.
10) նշանակմ է սահմանադրական դատարանի անդամներ եւ նախագահ:
Սահմանադրական դատարանի եզրակացթյան հիման վրա կարող է դադարեցնել սահմանադրական դատարանի` իր նշանակած անդամի լիազորթյնները կամ համաձայնթյն տալ կալանավորել, դատական կարգով վարչական կամ քրեական պատասխանատվթյան ենթարկել նրան.
11) Սահմանադրթյան 95 հոդվածով նախատեսված կարգով նշանակմ է վճռաբեկ դատարանի եւ նրա պալատների, վերաքննիչ, առաջին ատյանի եւ այլ դատարանների նախագահներին դատավորներին, գլխավոր դատախազի տեղակալներին եւ դատախազթյան կառցվածքային ստորաբաժանմները գլխավորող դատախազներին, կարող է դադարեցնել դատավորի լիազորթյնները, համաձայնթյն տալ կալանավորել, դատական կարգով վարչական կամ քրեական պատասխանատվթյան ենթարկել դատավորին, ազատմ է իր կողմից նշանակված դատախազներին.
12) զինված ժերի գլխավոր հրամանատարն է, նշանակմ է զինված ժերի բարձրագյն հրամանատարական կազմը.
13) որոշմ է ընդնմ զինված ժերի օգտագործման մասին, Հանրապետթյան վրա զինված հարձակման, դրա անմիջական վտանգի առկայթյան կամ Ազգային ժողովի կողմից պատերազմ հայտարարվել դեպքերմ հայտարարմ է ռազմական դրթյն եւ կարող է հայտարարել ընդհանր կամ մասնակի զորահավաք:
Ռազմական դրթյն հայտարարվել դեպքմ գմարվմ է Ազգային ժողովի հատկ նիստ.
14) սահմանադրական կարգին սպառնացող անմիջական վտանգի դեպքմ, խորհրդակցելով Ազգային ժողովի նախագահի եւ վարչապետի հետ, իրականացնմ է իրավիճակից թելադրվող միջոցառմներ եւ այդ մասին ղերձով դիմմ ժողովրդին.
15) շնորհմ է Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացիթյն, լծմ քաղաքական ապաստան տալ հարցը.
16) պարգեւատրմ է Հայաստանի Հանրապետթյան շքանշաններով եւ մեդալներով, շնորհմ բարձրագյն զինվորական եւ պատվավոր կոչմներ, բարձրագյն դիվանագիտական եւ այլ դասային աստիճաններ.
17) ներմ է շնորհմ դատապարտյալներին:
Հոդված 56. Հանրապետթյան Նախագահը հրապարակմ է հրամանագրեր եւ կարգադրթյններ, որոնք ենթակա են կատարման Հանրապետթյան ամբողջ տարածքմ:
Հանրապետթյան Նախագահի հրամանագրերը եւ կարգադրթյնները չեն կարող հակասել Սահմանադրթյանը եւ օրենքներին:
Հոդված 57. Հանրապետթյան Նախագահը կարող է պաշտոնանկ արվել պետական դավաճանթյան կամ այլ ծանր հանցագործթյան համար:
Հանրապետթյան Նախագահին պաշտոնանկ անել հարցի մասին եզրակացթյն ստանալ համար Ազգային ժողովը պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների մեծամասնթյամբ ընդնված որոշմամբ դիմմ է սահմանադրական դատարան:
Հանրապետթյան Նախագահին պաշտոնանկ անել մասին որոշմը սահմանադրական դատարանի եզրակացթյան հիման վրա կայացնմ է Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների առնվազն երկ երրորդով:
Հոդված 58. Հանրապետթյան Նախագահի հրաժարականն ընդնվմ է Ազգային ժողովի կողմից` պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների մեծամասնթյամբ:
Հոդված 59. Հանրապետթյան Նախագահի ծանր հիվանդթյան կամ նրա լիազորթյնների կատարման համար այլ անհաղթահարելի խոչընդոտների առկայթյան դեպքերմ Ազգային ժողովը կառավարթյան առաջարկով եւ սահմանադրական դատարանի եզրակացթյան հիման վրա պատգամավորների ընդհանր թվի ձայների առնվազն երկ երրորդով որոշմ է ընդնմ Հանրապետթյան Նախագահի` իր լիազորթյնների կատարման անհնարինթյան մասին:
Հոդված 60. Հանրապետթյան Նախագահի պաշտոնը թափր մնալ դեպքմ, մինչեւ նորընտիր Նախագահի կողմից պաշտոնի ստանձնմը, Հանրապետթյան Նախագահի պարտականթյնները կատարմ է Ազգային ժողովի նախագահը, իսկ եթե հնարավոր չէ` վարչապետը: Այդ ընթացքմ արգելվմ է արձակել Ազգային ժողովը, նշանակել հանրաքվե, նշանակել կամ ազատել վարչապետին, գլխավոր դատախազին:
Հոդված 61. Հանրապետթյան Նախագահի վարձատրթյան, սպասարկման եւ անվտանգթյան ապահովման կարգը սահմանվմ է օրենքով:
>>>
February 25, 2012
Dear B
It is hard for me to understand your language when all you are doing is mimicking some big theories of post-modernism and gender politics. it is hard to be in your world when all i want to do is to live a normal life with dirty baby laundry in my backyard and greasy plates in my sink. all things put aside, i am still searching for that specific moment that will make me feel alive. i wish we've never met. i wish you never came into my life. i wish you've never crossed pushkin street on that cold afternoon. i wish we've never had that cup of tea in the small underground club. i wish you've never came under my blue dress with grey stripes. i wish you've never entered that forbidden place where everything is now chaos after you left. i wish i wouldn't write these things to you, these words are meant to harm you, to push you away yet with an inviting note. i wish you stayed in my fantasies. i wish you didn't speak french, i wish you followed some other destiny. i wish you wrote another book with a happy ending love story. i wish i knew how to make things better. i wish i was able to erase some things, copy others, paste few. i wish you understood that sometimes words are enough to make me do things i regret.
i wish i was able to destroy the memories haunting my stomach, making me crave for more to vomit all at the end. i wish i was able to be that person in your picture, under the sun, looking happy and content, without worries. i wish we met again as strangers in one of the cafes near the opera, ordered beer and sat down close to each other almost touching but not saying a word, just looking, feeling the absent words, imagining the end, forwarding then pausing for that instant, then leaving the table in silence at the right time. Mother died 6 months ago. i didnt feel the sadness that i was pre-programmed to feel. she knew the story of the little happy girl who grew up to love a monster. she never liked that story, she erased it many times in her head. she erased it under my blue dress with grey stripes. she swept my vagina over and over again with clorox and a hard brush, until drops of blood appeared. then she rested on the broken floor, satisfied with the cleanliness between my legs and the familiar odor of javeli spirt around. i wish i was able to heal that cleanliness she left. after her death, her presence grew bigger. i wish i was able to clean her from my head, from under my dress, out of my vagina to be able to smell again.
i receive all your letters with an uneasy joy. i wish you would write more often. your words are vital for this world that i created for myself; safe, ordinary and painless.
i wish we were sitting near the ocean where the loudness of the waves would've prevented us from speaking. i wish i was able to cut that walnut tree who witnessed everything. i wish you took my hand and stayed for a while, i wish we've read that book together over and over. i wish we wrote pages of stories of unknown people walking around us.
i wish i could finish that book i started years ago.
i wish i wasn't interrupted so much.
i wish i knew how to undo you.
L.
i wish i was able to destroy the memories haunting my stomach, making me crave for more to vomit all at the end. i wish i was able to be that person in your picture, under the sun, looking happy and content, without worries. i wish we met again as strangers in one of the cafes near the opera, ordered beer and sat down close to each other almost touching but not saying a word, just looking, feeling the absent words, imagining the end, forwarding then pausing for that instant, then leaving the table in silence at the right time. Mother died 6 months ago. i didnt feel the sadness that i was pre-programmed to feel. she knew the story of the little happy girl who grew up to love a monster. she never liked that story, she erased it many times in her head. she erased it under my blue dress with grey stripes. she swept my vagina over and over again with clorox and a hard brush, until drops of blood appeared. then she rested on the broken floor, satisfied with the cleanliness between my legs and the familiar odor of javeli spirt around. i wish i was able to heal that cleanliness she left. after her death, her presence grew bigger. i wish i was able to clean her from my head, from under my dress, out of my vagina to be able to smell again.
i receive all your letters with an uneasy joy. i wish you would write more often. your words are vital for this world that i created for myself; safe, ordinary and painless.
i wish we were sitting near the ocean where the loudness of the waves would've prevented us from speaking. i wish i was able to cut that walnut tree who witnessed everything. i wish you took my hand and stayed for a while, i wish we've read that book together over and over. i wish we wrote pages of stories of unknown people walking around us.
i wish i could finish that book i started years ago.
i wish i wasn't interrupted so much.
i wish i knew how to undo you.
L.
February 23, 2012
Chère L
Je ne commencerai pas cette lettre en disant que tu me manques. La vie parfois prend des tournures que nul ne comprend ou ne desire comprendre. Je suis presentment dans un pays qui n'arrete pas de me pousser au-dela de toute raison. Je n'arrive meme pas a retrouver mes accents, ce clavier ne parle qu'anglais et je deteste cette langue. Je ne sais plus pourquoi je continue a t'ecrire de cette facon. Tu representes tout ce que j'ai envie d'oublier. Tu m'embetes, tu me pousses au bout afin de tout avouer. V. est incontrolable, je n'arrive plus a supporter ses caprices. JE pense a toi avec tendresse et en meme temps avec une rage enorme. Je me sens trahie pourtant tu n'as rien fait pourque je puisse te detester. Le vieil homme au bord de la mer a compris ce que je refuse d'admettre. Il m'a pris dans ses bras. Son corps puait le poisson et l'alcool,
mais je ne voulais pas m'en separer.
Elles etaient trois ce jour la. Je me rapelle tres bien. Elles etaient venues raconter a ma mere le mal qui etait arrive, pas longtemps dans la cour d'ecole. J'ai ferme fort les oreilles, pour ne pas entendre leurs incantations. Je ne pouvais pas supporter tout ca. J'ai deteste ce jour-la la douce voix de celle qui m'avait mise au monde. Mon corps ne se relachait plus a ce moment. Il se transformait petit a petit a quelquechose d'interdit, d'insuportable. Il se refermait avec leurs paroles comme une boite de conserve rouillee. Et plus rien n'est reste pareil. Plus rien sentait le familier, le chez-soi. Des ce jour j'ai commence a detester ma mere; ses dents jaunies me donnaient la nausee, je ne pouvais plus supporter son regard, sa chaleur, ses gestes. Les trois femmes sont parties pour ruiner la vie d'un autre. Et moi, orpheline, j'ai pris la route de la depravation. J'ai vagabonde un peu. J'ai laisse mon corps se vendre au moins payant, au pire offrant. Entre l'odeur de la pisse et du sperme, je ne voyais plus clair, je ne sentais plus rien.
Les livres sont entasses quelque part dans un coin de cette chambre delabree. V est partie ce matin, elle ne reviendra pas. Son savon est toujours la dans la salle de bain sur le lavabo; un petit morceau de savon a l'huile d'olive que ma grand-mere utilisait pour laver ses parties intimes et son linge. JE n'aime pas cet abandon interrompu. Ce savon, elle aurait pu l'emporter quand meme ou le jeter.
JE devrais couper mes cheveux.
demain
j'irai couper mes cheveux tres court comme un garcon. JE me raserai aussi comme une fille. Je mettrai une chemise sans forme comme personne. Et je posterai cette lettre avec l'espoir de recevoir quelquechose que je ne sais si je veux, dont j'ai surement peur et avec laquelle je ne suis pas prete a vivre.
si je dis que je t'aime ce serait injuste. Ce que je ressens envers toi ne me laissera jamais retrouver la paix. JE deviens folle rien qu'a penser que tout peut un jour s'arreter. Ca me ronge jusqu'au fond de mes entrailles. Ca me brule. Pourtant je sais que tu es la bien loin pourtant si proche. JE dechire cette derniere page, elle ne vaut pas la peine de s'y consacrer. JE me moque de ces couples banales sans histoires. JE deteste les romances a cinq sous. J'enfonce mes ongles dans la chair entre mes jambes et je tombe presqu'inconsciente sur le bord du lit, haletante.
JE n'ai pas trouve mes accents ni mes circonflexes. Je panique. Ce clavier m'enrage. Je ferme tout.
B.
mais je ne voulais pas m'en separer.
Elles etaient trois ce jour la. Je me rapelle tres bien. Elles etaient venues raconter a ma mere le mal qui etait arrive, pas longtemps dans la cour d'ecole. J'ai ferme fort les oreilles, pour ne pas entendre leurs incantations. Je ne pouvais pas supporter tout ca. J'ai deteste ce jour-la la douce voix de celle qui m'avait mise au monde. Mon corps ne se relachait plus a ce moment. Il se transformait petit a petit a quelquechose d'interdit, d'insuportable. Il se refermait avec leurs paroles comme une boite de conserve rouillee. Et plus rien n'est reste pareil. Plus rien sentait le familier, le chez-soi. Des ce jour j'ai commence a detester ma mere; ses dents jaunies me donnaient la nausee, je ne pouvais plus supporter son regard, sa chaleur, ses gestes. Les trois femmes sont parties pour ruiner la vie d'un autre. Et moi, orpheline, j'ai pris la route de la depravation. J'ai vagabonde un peu. J'ai laisse mon corps se vendre au moins payant, au pire offrant. Entre l'odeur de la pisse et du sperme, je ne voyais plus clair, je ne sentais plus rien.
Les livres sont entasses quelque part dans un coin de cette chambre delabree. V est partie ce matin, elle ne reviendra pas. Son savon est toujours la dans la salle de bain sur le lavabo; un petit morceau de savon a l'huile d'olive que ma grand-mere utilisait pour laver ses parties intimes et son linge. JE n'aime pas cet abandon interrompu. Ce savon, elle aurait pu l'emporter quand meme ou le jeter.
JE devrais couper mes cheveux.
demain
j'irai couper mes cheveux tres court comme un garcon. JE me raserai aussi comme une fille. Je mettrai une chemise sans forme comme personne. Et je posterai cette lettre avec l'espoir de recevoir quelquechose que je ne sais si je veux, dont j'ai surement peur et avec laquelle je ne suis pas prete a vivre.
si je dis que je t'aime ce serait injuste. Ce que je ressens envers toi ne me laissera jamais retrouver la paix. JE deviens folle rien qu'a penser que tout peut un jour s'arreter. Ca me ronge jusqu'au fond de mes entrailles. Ca me brule. Pourtant je sais que tu es la bien loin pourtant si proche. JE dechire cette derniere page, elle ne vaut pas la peine de s'y consacrer. JE me moque de ces couples banales sans histoires. JE deteste les romances a cinq sous. J'enfonce mes ongles dans la chair entre mes jambes et je tombe presqu'inconsciente sur le bord du lit, haletante.
JE n'ai pas trouve mes accents ni mes circonflexes. Je panique. Ce clavier m'enrage. Je ferme tout.
B.
February 22, 2012
ԳԼԽ 2
>>>
Հոդված 14. Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացիթյան ձեռքբերման եւ դադարեցման կարգը սահմանվմ է օրենքով: Ազգթյամբ հայերը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիթյն են ձեռք բերմ պարզեցված կարգով:
Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացին միաժամանակ չի կարող լինել այլ պետթյան քաղաքացի:
Հոդված 15. Քաղաքացիները անկախ ազգթյնից, ռասայից, սեռից, լեզվից, դավանանքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, սոցիալական ծագմից, գյքային կամ այլ դրթյնից նեն Սահմանադրթյամբ եւ օրենքներով սահմանված բոլոր իրավնքները, ազատթյնները եւ պարտականթյնները:
Հոդված 16. Բոլորը հավասար են օրենքի առջեւ եւ առանց խտրականթյան հավասարապես պաշտպանվմ են օրենքով:
Հոդված 17. Յրաքանչյր ոք նի կյանքի իրավնք:
Մահապատիժը` մինչեւ դրա վերացմը, որպես բացառիկ պատժամիջոց, կարող է սահմանվել օրենքով` առանձնապես ծանր հանցագործթյնների համար:
Հոդված 18. Յրաքանչյր ոք նի ազատթյան եւ անձեռնմխելիթյան իրավնք: Մարդն չի կարելի ձերբակալել, խզարկել այլ կերպ, քան օրենքով սահմանված կարգով: Նա կարող է կալանավորվել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:
Հոդված 19. Մարդն չի կարելի ենթարկել խոշտանգմների, դաժան կամ նրա արժանապատվթյնը նվաստացնող վերաբերմնքի եւ պատժի:
Մարդն չի կարելի առանց իր համաձայնթյան ենթարկել բժշկական կամ գիտական փորձերի:
Հոդված 20. Յրաքանչյր ոք նի իր անձնական եւ ընտանեկան կյանքը անօրինական միջամտթյնից, իր պատիվը եւ բարի համբավը ոտնձգթյնից պաշտպանել իրավնք:
Արգելվմ է մարդ անձնական եւ ընտանեկան կյանքի մասին տեղեկթյններ ապօրինի հավաքելը, պահելը, օգտագործելը եւ տարածելը:
Յրաքանչյր ոք նի նամակագրթյան, հեռախոսային խոսակցթյնների, փոստային, հեռագրական եւ այլ հաղորդմների գաղտնիթյան իրավնք, որը կարող է սահմանափակվել միայն դատարանի որոշմամբ:
Հոդված 21. Յրաքանչյր ոք նի բնակարանի անձեռնմխելիթյան իրավնք: Արգելվմ է մարդ կամքին հակառակ մտք գործել նրա բնակարանը` բացառթյամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:
Բնակարանը կարող է խզարկվել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:
Հոդված 22. Յրաքանչյր քաղաքացի նի Հանրապետթյան տարածքմ ազատ տեղաշարժվել եւ բնակավայր ընտրել իրավնք:
Յրաքանչյր ոք նի Հանրապետթյնից դրս գալ իրավնք:
Յրաքանչյր քաղաքացի նի Հանրապետթյն վերադառնալ իրավնք:
Հոդված 23. Յրաքանչյր ոք նի մտքի, խղճի եւ դավանանքի ազատթյան իրավնք: Կրոնի եւ համոզմնքների արտահայտման ազատթյնը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` Սահմանադրթյան 45 հոդվածմ նախատեսված հիմքերով:
Հոդված 24. Յրաքանչյր ոք նի իր կարծիքը պնդել իրավնք: Արգելվմ է մարդն հարկադրել՝ հրաժարվել իր կարծիքից կամ փոխել այն:
Յրաքանչյր ոք նի խոսքի ազատթյան իրավնք` ներառյալ տեղեկթյններ եւ գաղափարներ փնտրել, ստանալ, տարածել ազատթյնը տեղեկատվթյան ցանկացած միջոցով` անկախ պետական սահմաններից:
Հոդված 25. Յրաքանչյր ոք նի այլ անձանց հետ միավորմներ կազմել, այդ թվմ՝ արհեստակցական միթյններ ստեղծել եւ դրանց անդամագրվել իրավնք:
Յրաքանչյր քաղաքացի նի այլ քաղաքացիների հետ կսակցթյններ ստեղծել եւ դրանց անդամագրվել իրավնք:
Այս իրավնքները կարող են սահմանափակվել զինված ժերում եւ իրավապահ մարմիններմ ծառայողների նկատմամբ:
Մարդն չի կարելի հարկադրել՝ անդամագրվել որեւէ կսակցթյան կամ միավորման:
Հոդված 26. Քաղաքացիները նեն խաղաղ, առանց զենքի ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր եւ ցյցեր անցկացնել իրավնք:
Հոդված 27. Հայաստանի Հանրապետթյան տասնթ տարին լրացած քաղաքացիները նեն անմիջականորեն կամ կամքի ազատ արտահայտթյամբ ընտրված իրենց ներկայացցիչների միջոցով պետթյան կառավարմանը մասնակցել իրավնք:
Ընտրել եւ ընտրվել չեն կարող դատարանի վճռով անգործնակ ճանաչված, ինչպես նաեւ օրինական ժի մեջ մտած դատավճռով ազատազրկման դատապարտված եւ պատիժը կրող քաղաքացիները:
Հոդված 28. Յրաքանչյր ոք նի սեփականթյան եւ ժառանգման իրավնք: Հողի սեփականթյան իրավնքից չեն օգտվմ օտարերկրյա քաղաքացիները եւ քաղաքացիթյն չնեցող անձինք` բացառթյամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի: Սեփականթյնից կարող է զրկել միայն դատարանը` օրենքով նախատեսված դեպքերմ:
Սեփականթյան օտարմը հասարակթյան եւ պետթյան կարիքների համար կարող է կատարվել միայն բացառիկ դեպքերմ, օրենքի հիման վրա` նախնական համարժեք փոխհատցմամբ:
Հոդված 29. Յրաքանչյր քաղաքացի նի աշխատանքի ազատ ընտրթյան իրավնք:
Յրաքանչյր ոք նի արդարացի եւ պետթյան կողմից սահմանված նվազագյնից ոչ ցածր աշխատավարձի, անվտանգթյան հիգիենայի պահանջները բավարարող աշխատանքային պայմանների իրավնք:
Քաղաքացիներն իրենց տնտեսական, սոցիալական եւ աշխատանքային շահերի պաշտպանթյան նպատակով գործադլի իրավնք նեն: Այս իրավնքի իրականացման կարգը եւ սահմանափակմները սահմանվմ են օրենքով:
Հոդված 30. Յրաքանչյր ոք նի հանգստի իրավնք:
Առավելագյն աշխատաժամանակը, հանգստյան օրերը եւ ամենամյա վճարովի արձակրդի նվազագյն տեւողթյնը սահմանվմ են օրենքով:
Հոդված 31. Յրաքանչյր քաղաքացի նի իր եւ իր ընտանիքի համար բավարար կենսամակարդակի, այդ թվմ՝ բնակարանի, ինչպես նաեւ կենսապայմանների բարելավման իրավնք: Պետթյնը անհրաժեշտ միջոցներ է ձեռնարկմ այս իրավնքի իրականացման համար:
Հոդված 32. Ընտանիքը հասարակթյան բնական եւ հիմնական բջիջն է: Ընտանիքը, մայրթյնը եւ մանկթյնը գտնվմ են հասարակթյան եւ պետթյան հովանավորթյան պաշտպանթյան ներքո:
Կանայք եւ տղամարդիկ ամսնանալիս, ամսնթյան ընթացքմ, ամսնալծվելիս օգտվմ են հավասար իրավնքներից:
Հոդված 33. Յրաքանչյր քաղաքացի նի ծերթյան, հաշմանդամթյան, հիվանդթյան, կերակրողին կորցնել, գործազրկթյան եւ օրենքով նախատեսված այլ դեպքերմ սոցիալական ապահովթյան իրավնք:
Հոդված 34. Յրաքանչյր ոք նի առողջթյան պահպանման իրավնք: Բժշկական օգնթյան եւ սպասարկման կարգը սահմանվմ է օրենքով:
Պետթյնն իրականացնմ է բնակչթյան առողջթյան պահպանման ծրագրեր, նպաստմ ֆիզկլտրայի եւ սպորտի զարգացմանը:
Հոդված 35. Յրաքանչյր քաղաքացի նի կրթթյան իրավնք:
Միջնակարգ կրթթյնը պետական սմնական հաստատթյններմ անվճար է:
Յրաքանչյր քաղաքացի նի պետական սմնական հաստատթյններմ մրցթային հիմնքներով անվճար բարձրագյն եւ այլ մասնագիտական կրթթյն ստանալ իրավնք:
Ոչ պետական սմնական հաստատթյնների ստեղծման եւ գործնեթյան կարգը սահմանվմ է օրենքով:
Հոդված 36. Յրաքանչյր ոք նի գրական, գեղարվեստական, գիտական եւ տեխնիկական ստեղծագործթյան ազատթյան, գիտթյան նվաճմներից օգտվել եւ հասարակթյան մշակթային կյանքին մասնակցել իրավնք:
Մտավոր սեփականթյնը պաշտպանվմ է օրենքով:
Հոդված 37. Ազգային փոքրամասնթյններին պատկանող քաղաքացիները նեն իրենց ավանդյթների պահպանման, լեզվի եւ մշակյթի զարգացման իրավնք:
Հոդված 38. Յրաքանչյր ոք նի իր իրավնքները եւ ազատթյնները օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով պաշտպանել իրավնք:
Յրաքանչյր ոք նի Սահմանադրթյամբ եւ օրենքներով ամրագրված իր իրավնքների եւ ազատթյնների դատական պաշտպանթյան իրավնք:
Հոդված 39. Յրաքանչյր ոք նի իր խախտված իրավնքները վերականգնել, ինչպես նաեւ իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածթյնը պարզել համար հավասարթյան պայմաններմ, արդարթյան բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ եւ անկողմնակալ դատարանի կողմից իր գործի հրապարակային քննթյան իրավնք: Հանրթյան բարքերի, հասարակական կարգի, պետական անվտանգթյան, կողմերի անձնական կյանքի կամ արդարադատթյան շահերի պաշտպանթյան նկատառմներով լրատվթյան միջոցների եւ հասարակթյան ներկայացցիչների մասնակցթյնը դատական քննթյան ընթացքմ կամ նրա մի մասմ կարող է արգելվել օրենքով:
Հոդված 40. Յրաքանչյր ոք նի իրավաբանական օգնթյն ստանալ իրավնք: Օրենքով նախատեսված դեպքերմ իրավաբանական օգնթյնը ցյց է տրվմ անվճար:
Յրաքանչյր ոք նի ձերբակալման, կալանավորման կամ մեղադրանքի առաջադրման պահից պաշտպան նենալ իրավնք:
Յրաքանչյր դատապարտյալ նի օրենքով սահմանված կարգով վերադաս դատարանի կողմից դատավճռի վերանայման իրավնք: Յրաքանչյր դատապարտյալ նի ներման կամ նշանակված պատիժը մեղմացնել խնդրանքի իրավնք:
Տժողին պատճառված վնասի հատցմը ապահովվմ է օրենքով սահմանված կարգով:
Հոդված 41. Հանցագործթյան համար մեղադրվողը համարվմ է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղավորթյնը ապացցված չէ օրենքով սահմանված կարգով` դատարանի օրինական ժի մեջ մտած դատավճռով:
Մեղադրյալը պարտավոր չէ ապացցել իր անմեղթյնը: Չփարատված կասկածները մեկնաբանվմ են հօգտ մեղադրյալի:
Հոդված 42. Մարդը պարտավոր չէ ցցմնք տալ իր, ամսնու եւ մերձավոր ազգականների դեմ: Օրենքը կարող է նախատեսել ցցմնք տալ պարտականթյնից ազատվել այլ դեպքեր:
Արգելվմ է օրենքի խախտմամբ ձեռք բերված ապացյցների օգտագործմը:
Արգելվմ է նշանակել ավելի ծանր պատիժ, քան կարող էր կիրառվել հանցագործթյան պահին գործող օրենքով: Մարդն չի կարելի հանցագործթյան համար մեղավոր ճանաչել, եթե արարքի պահին գործող օրենքով այն հանցագործթյն չի համարվել:
Պատասխանատվթյն սահմանող կամ պատասխանատվթյնը խստացնող օրենքը հետադարձ ժ չնի:
Հոդված 43. Սահմանադրթյամբ ամրագրված իրավնքները եւ ազատթյնները սպառիչ չեն եւ չեն կարող մեկնաբանվել որպես մարդ եւ քաղաքաց այլ հանրաճանաչ իրավնքների եւ ազատթյնների բացառմ:
Հոդված 44. Սահմանադրթյան 23-27 հոդվածներմ ամրագրված մարդ եւ քաղաքաց հիմնական իրավնքները եւ ազատթյնները կարող են սահմանափակվել միայն օրենքով, եթե դա անհրաժեշտ է պետական եւ հասարակական անվտանգթյան, հասարակական կարգի, հանրթյան առողջթյան բարքերի, այլոց իրավնքների եւ ազատթյնների, պատվի եւ բարի համբավի պաշտպանթյան համար:
Հոդված 45. Մարդ եւ քաղաքաց առանձին իրավնքներ եւ ազատթյններ, բացառթյամբ Սահմանադրթյան 17, 19, 20, 39, 41-43 հոդվածներմ նշվածների, կարող են օրենքով սահմանված կարգով ժամանակավորապես սահմանափակվել ռազմական դրթյան ժամանակ կամ Սահմանադրթյան 55 հոդվածի 14 կետով նախատեսված դեպքերմ:
Հոդված 46. Յրաքանչյր ոք պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով եւ չափով մծել հարկեր, տրքեր, կատարել պարտադիր այլ վճարմներ:
Հոդված 47. Յրաքանչյր քաղաքացի պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով մասնակցել Հայաստանի Հանրապետթյան պաշտպանթյանը:
Հոդված 48. Յրաքանչյր ոք պարտավոր է պահպանել Սահմանադրթյունը եւ օրենքները, հարգել այլոց իրավնքները, ազատթյնները եւ արժանապատվթյնը:
Արգելվմ է իրավնքների եւ ազատթյնների օգտագործմը սահմանադրական կարգը բռնի տապալել, ազգային, ռասայական, կրոնական ատելթյն բորբոքել, բռնթյն եւ պատերազմ քարոզել նպատակով:
>>>
Հայաստանի Հանրապետթյան քաղաքացին միաժամանակ չի կարող լինել այլ պետթյան քաղաքացի:
Հոդված 15. Քաղաքացիները անկախ ազգթյնից, ռասայից, սեռից, լեզվից, դավանանքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, սոցիալական ծագմից, գյքային կամ այլ դրթյնից նեն Սահմանադրթյամբ եւ օրենքներով սահմանված բոլոր իրավնքները, ազատթյնները եւ պարտականթյնները:
Հոդված 16. Բոլորը հավասար են օրենքի առջեւ եւ առանց խտրականթյան հավասարապես պաշտպանվմ են օրենքով:
Հոդված 17. Յրաքանչյր ոք նի կյանքի իրավնք:
Մահապատիժը` մինչեւ դրա վերացմը, որպես բացառիկ պատժամիջոց, կարող է սահմանվել օրենքով` առանձնապես ծանր հանցագործթյնների համար:
Հոդված 18. Յրաքանչյր ոք նի ազատթյան եւ անձեռնմխելիթյան իրավնք: Մարդն չի կարելի ձերբակալել, խզարկել այլ կերպ, քան օրենքով սահմանված կարգով: Նա կարող է կալանավորվել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:
Հոդված 19. Մարդն չի կարելի ենթարկել խոշտանգմների, դաժան կամ նրա արժանապատվթյնը նվաստացնող վերաբերմնքի եւ պատժի:
Մարդն չի կարելի առանց իր համաձայնթյան ենթարկել բժշկական կամ գիտական փորձերի:
Հոդված 20. Յրաքանչյր ոք նի իր անձնական եւ ընտանեկան կյանքը անօրինական միջամտթյնից, իր պատիվը եւ բարի համբավը ոտնձգթյնից պաշտպանել իրավնք:
Արգելվմ է մարդ անձնական եւ ընտանեկան կյանքի մասին տեղեկթյններ ապօրինի հավաքելը, պահելը, օգտագործելը եւ տարածելը:
Յրաքանչյր ոք նի նամակագրթյան, հեռախոսային խոսակցթյնների, փոստային, հեռագրական եւ այլ հաղորդմների գաղտնիթյան իրավնք, որը կարող է սահմանափակվել միայն դատարանի որոշմամբ:
Հոդված 21. Յրաքանչյր ոք նի բնակարանի անձեռնմխելիթյան իրավնք: Արգելվմ է մարդ կամքին հակառակ մտք գործել նրա բնակարանը` բացառթյամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:
Բնակարանը կարող է խզարկվել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով սահմանված կարգով:
Հոդված 22. Յրաքանչյր քաղաքացի նի Հանրապետթյան տարածքմ ազատ տեղաշարժվել եւ բնակավայր ընտրել իրավնք:
Յրաքանչյր ոք նի Հանրապետթյնից դրս գալ իրավնք:
Յրաքանչյր քաղաքացի նի Հանրապետթյն վերադառնալ իրավնք:
Հոդված 23. Յրաքանչյր ոք նի մտքի, խղճի եւ դավանանքի ազատթյան իրավնք: Կրոնի եւ համոզմնքների արտահայտման ազատթյնը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` Սահմանադրթյան 45 հոդվածմ նախատեսված հիմքերով:
Հոդված 24. Յրաքանչյր ոք նի իր կարծիքը պնդել իրավնք: Արգելվմ է մարդն հարկադրել՝ հրաժարվել իր կարծիքից կամ փոխել այն:
Յրաքանչյր ոք նի խոսքի ազատթյան իրավնք` ներառյալ տեղեկթյններ եւ գաղափարներ փնտրել, ստանալ, տարածել ազատթյնը տեղեկատվթյան ցանկացած միջոցով` անկախ պետական սահմաններից:
Հոդված 25. Յրաքանչյր ոք նի այլ անձանց հետ միավորմներ կազմել, այդ թվմ՝ արհեստակցական միթյններ ստեղծել եւ դրանց անդամագրվել իրավնք:
Յրաքանչյր քաղաքացի նի այլ քաղաքացիների հետ կսակցթյններ ստեղծել եւ դրանց անդամագրվել իրավնք:
Այս իրավնքները կարող են սահմանափակվել զինված ժերում եւ իրավապահ մարմիններմ ծառայողների նկատմամբ:
Մարդն չի կարելի հարկադրել՝ անդամագրվել որեւէ կսակցթյան կամ միավորման:
Հոդված 26. Քաղաքացիները նեն խաղաղ, առանց զենքի ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր եւ ցյցեր անցկացնել իրավնք:
Հոդված 27. Հայաստանի Հանրապետթյան տասնթ տարին լրացած քաղաքացիները նեն անմիջականորեն կամ կամքի ազատ արտահայտթյամբ ընտրված իրենց ներկայացցիչների միջոցով պետթյան կառավարմանը մասնակցել իրավնք:
Ընտրել եւ ընտրվել չեն կարող դատարանի վճռով անգործնակ ճանաչված, ինչպես նաեւ օրինական ժի մեջ մտած դատավճռով ազատազրկման դատապարտված եւ պատիժը կրող քաղաքացիները:
Հոդված 28. Յրաքանչյր ոք նի սեփականթյան եւ ժառանգման իրավնք: Հողի սեփականթյան իրավնքից չեն օգտվմ օտարերկրյա քաղաքացիները եւ քաղաքացիթյն չնեցող անձինք` բացառթյամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի: Սեփականթյնից կարող է զրկել միայն դատարանը` օրենքով նախատեսված դեպքերմ:
Սեփականթյան օտարմը հասարակթյան եւ պետթյան կարիքների համար կարող է կատարվել միայն բացառիկ դեպքերմ, օրենքի հիման վրա` նախնական համարժեք փոխհատցմամբ:
Հոդված 29. Յրաքանչյր քաղաքացի նի աշխատանքի ազատ ընտրթյան իրավնք:
Յրաքանչյր ոք նի արդարացի եւ պետթյան կողմից սահմանված նվազագյնից ոչ ցածր աշխատավարձի, անվտանգթյան հիգիենայի պահանջները բավարարող աշխատանքային պայմանների իրավնք:
Քաղաքացիներն իրենց տնտեսական, սոցիալական եւ աշխատանքային շահերի պաշտպանթյան նպատակով գործադլի իրավնք նեն: Այս իրավնքի իրականացման կարգը եւ սահմանափակմները սահմանվմ են օրենքով:
Հոդված 30. Յրաքանչյր ոք նի հանգստի իրավնք:
Առավելագյն աշխատաժամանակը, հանգստյան օրերը եւ ամենամյա վճարովի արձակրդի նվազագյն տեւողթյնը սահմանվմ են օրենքով:
Հոդված 31. Յրաքանչյր քաղաքացի նի իր եւ իր ընտանիքի համար բավարար կենսամակարդակի, այդ թվմ՝ բնակարանի, ինչպես նաեւ կենսապայմանների բարելավման իրավնք: Պետթյնը անհրաժեշտ միջոցներ է ձեռնարկմ այս իրավնքի իրականացման համար:
Հոդված 32. Ընտանիքը հասարակթյան բնական եւ հիմնական բջիջն է: Ընտանիքը, մայրթյնը եւ մանկթյնը գտնվմ են հասարակթյան եւ պետթյան հովանավորթյան պաշտպանթյան ներքո:
Կանայք եւ տղամարդիկ ամսնանալիս, ամսնթյան ընթացքմ, ամսնալծվելիս օգտվմ են հավասար իրավնքներից:
Հոդված 33. Յրաքանչյր քաղաքացի նի ծերթյան, հաշմանդամթյան, հիվանդթյան, կերակրողին կորցնել, գործազրկթյան եւ օրենքով նախատեսված այլ դեպքերմ սոցիալական ապահովթյան իրավնք:
Հոդված 34. Յրաքանչյր ոք նի առողջթյան պահպանման իրավնք: Բժշկական օգնթյան եւ սպասարկման կարգը սահմանվմ է օրենքով:
Պետթյնն իրականացնմ է բնակչթյան առողջթյան պահպանման ծրագրեր, նպաստմ ֆիզկլտրայի եւ սպորտի զարգացմանը:
Հոդված 35. Յրաքանչյր քաղաքացի նի կրթթյան իրավնք:
Միջնակարգ կրթթյնը պետական սմնական հաստատթյններմ անվճար է:
Յրաքանչյր քաղաքացի նի պետական սմնական հաստատթյններմ մրցթային հիմնքներով անվճար բարձրագյն եւ այլ մասնագիտական կրթթյն ստանալ իրավնք:
Ոչ պետական սմնական հաստատթյնների ստեղծման եւ գործնեթյան կարգը սահմանվմ է օրենքով:
Հոդված 36. Յրաքանչյր ոք նի գրական, գեղարվեստական, գիտական եւ տեխնիկական ստեղծագործթյան ազատթյան, գիտթյան նվաճմներից օգտվել եւ հասարակթյան մշակթային կյանքին մասնակցել իրավնք:
Մտավոր սեփականթյնը պաշտպանվմ է օրենքով:
Հոդված 37. Ազգային փոքրամասնթյններին պատկանող քաղաքացիները նեն իրենց ավանդյթների պահպանման, լեզվի եւ մշակյթի զարգացման իրավնք:
Հոդված 38. Յրաքանչյր ոք նի իր իրավնքները եւ ազատթյնները օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով պաշտպանել իրավնք:
Յրաքանչյր ոք նի Սահմանադրթյամբ եւ օրենքներով ամրագրված իր իրավնքների եւ ազատթյնների դատական պաշտպանթյան իրավնք:
Հոդված 39. Յրաքանչյր ոք նի իր խախտված իրավնքները վերականգնել, ինչպես նաեւ իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածթյնը պարզել համար հավասարթյան պայմաններմ, արդարթյան բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ եւ անկողմնակալ դատարանի կողմից իր գործի հրապարակային քննթյան իրավնք: Հանրթյան բարքերի, հասարակական կարգի, պետական անվտանգթյան, կողմերի անձնական կյանքի կամ արդարադատթյան շահերի պաշտպանթյան նկատառմներով լրատվթյան միջոցների եւ հասարակթյան ներկայացցիչների մասնակցթյնը դատական քննթյան ընթացքմ կամ նրա մի մասմ կարող է արգելվել օրենքով:
Հոդված 40. Յրաքանչյր ոք նի իրավաբանական օգնթյն ստանալ իրավնք: Օրենքով նախատեսված դեպքերմ իրավաբանական օգնթյնը ցյց է տրվմ անվճար:
Յրաքանչյր ոք նի ձերբակալման, կալանավորման կամ մեղադրանքի առաջադրման պահից պաշտպան նենալ իրավնք:
Յրաքանչյր դատապարտյալ նի օրենքով սահմանված կարգով վերադաս դատարանի կողմից դատավճռի վերանայման իրավնք: Յրաքանչյր դատապարտյալ նի ներման կամ նշանակված պատիժը մեղմացնել խնդրանքի իրավնք:
Տժողին պատճառված վնասի հատցմը ապահովվմ է օրենքով սահմանված կարգով:
Հոդված 41. Հանցագործթյան համար մեղադրվողը համարվմ է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղավորթյնը ապացցված չէ օրենքով սահմանված կարգով` դատարանի օրինական ժի մեջ մտած դատավճռով:
Մեղադրյալը պարտավոր չէ ապացցել իր անմեղթյնը: Չփարատված կասկածները մեկնաբանվմ են հօգտ մեղադրյալի:
Հոդված 42. Մարդը պարտավոր չէ ցցմնք տալ իր, ամսնու եւ մերձավոր ազգականների դեմ: Օրենքը կարող է նախատեսել ցցմնք տալ պարտականթյնից ազատվել այլ դեպքեր:
Արգելվմ է օրենքի խախտմամբ ձեռք բերված ապացյցների օգտագործմը:
Արգելվմ է նշանակել ավելի ծանր պատիժ, քան կարող էր կիրառվել հանցագործթյան պահին գործող օրենքով: Մարդն չի կարելի հանցագործթյան համար մեղավոր ճանաչել, եթե արարքի պահին գործող օրենքով այն հանցագործթյն չի համարվել:
Պատասխանատվթյն սահմանող կամ պատասխանատվթյնը խստացնող օրենքը հետադարձ ժ չնի:
Հոդված 43. Սահմանադրթյամբ ամրագրված իրավնքները եւ ազատթյնները սպառիչ չեն եւ չեն կարող մեկնաբանվել որպես մարդ եւ քաղաքաց այլ հանրաճանաչ իրավնքների եւ ազատթյնների բացառմ:
Հոդված 44. Սահմանադրթյան 23-27 հոդվածներմ ամրագրված մարդ եւ քաղաքաց հիմնական իրավնքները եւ ազատթյնները կարող են սահմանափակվել միայն օրենքով, եթե դա անհրաժեշտ է պետական եւ հասարակական անվտանգթյան, հասարակական կարգի, հանրթյան առողջթյան բարքերի, այլոց իրավնքների եւ ազատթյնների, պատվի եւ բարի համբավի պաշտպանթյան համար:
Հոդված 45. Մարդ եւ քաղաքաց առանձին իրավնքներ եւ ազատթյններ, բացառթյամբ Սահմանադրթյան 17, 19, 20, 39, 41-43 հոդվածներմ նշվածների, կարող են օրենքով սահմանված կարգով ժամանակավորապես սահմանափակվել ռազմական դրթյան ժամանակ կամ Սահմանադրթյան 55 հոդվածի 14 կետով նախատեսված դեպքերմ:
Հոդված 46. Յրաքանչյր ոք պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով եւ չափով մծել հարկեր, տրքեր, կատարել պարտադիր այլ վճարմներ:
Հոդված 47. Յրաքանչյր քաղաքացի պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով մասնակցել Հայաստանի Հանրապետթյան պաշտպանթյանը:
Հոդված 48. Յրաքանչյր ոք պարտավոր է պահպանել Սահմանադրթյունը եւ օրենքները, հարգել այլոց իրավնքները, ազատթյնները եւ արժանապատվթյնը:
Արգելվմ է իրավնքների եւ ազատթյնների օգտագործմը սահմանադրական կարգը բռնի տապալել, ազգային, ռասայական, կրոնական ատելթյն բորբոքել, բռնթյն եւ պատերազմ քարոզել նպատակով:
>>>
February 18, 2012
"Who Doesn’t Like a Good Old Story?"
Aikaterini Gegisian
Kalfayan Galleries
11 Haritos Street, Athens
Opening: 21 February 2012 / 20.00 – 22.00
Duration of Exhibition: 21 February – 31 March 2012
On Tuesday, 21 February 2012, Kalfayan Galleries, 11 Haritos Street, Athens, between 20:00 and 22:00, will present the opening of Aikaterini Gegisian’s solo exhibition “Who Doesn’t Like a Good Old Story?” with new work based on images of Soviet Armenia collected from commemorative photo albums and tourist guides dating from the 50s to the 60s and salvaged from flea markets and second hand bookstores in Yerevan, the capital of Armenia.
.jpg)
As images of Soviet modernity have become, over the past 20 years, another modality in consumer nostalgia and are treated as “exotic” variations of the modern, works presented in this exhibition react precisely against this impulse to consume the “world as image,” reflecting instead on the construction of historical memory and the representation of space.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
--
Aikaterini Gegisian (b. 1976, Thessaloniki) lives and works in London. In 2010 she began her studies toward a PhD at the University of Westminster in London. Her work has been presented in solo and group shows and Biennales of contemporary art in Greece and abroad. Awards and grants: Arts & Humanities Research Council, Arts Council England, Visiting Arts, Picture This Moving Image Agency, Thessaloniki Center of Contemporary Art. Works in collections: State Museum of Contemporary Art (Thessaloniki), Macedonian Museum of Contemporary Art (Thessaloniki), private collections in Greece and abroad. The multi-faceted work of Gegisian negotiates the plasticity of the moving image, sound, photography and text, focusing on the relationship between space, memory and narrative. She is represented by Kalfayan Galleries (Athens-Thessaloniki).
February 12, 2012
Ստալինյան նախագիծ՝ շքապատշգամբով
>>>
(ինչ վերաբերում է միասնությանը, ապա դժվար է պատկերացնել ավելի շատ ժամանակ, քան այն, որ կար միջավայրում)
(թեթեւ հեւք մը կայ հոս ձայներին մէջ, նայում ես ու չես կարողանում տեսնել, որովհետև գիտես, որ դուրս չի գալու 35 միլիմետրանոց ժապավենի վրա)
(բայց ով է պատկերացնում լեզուն բավարար է պատկերացնելու Երևանը ավելի երկար քան «ավելի շատ ժամանակը»)
(այս պահից հետո «ու»-ն հանվմ է գործածթյնից
Հոդված 1. Հայաստանի Հանրապետթյնը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետթյն է։
Հոդված 2. Հայաստանի Հանրապետթյնմ իշխանթյնը պատկանմ է ժողովրդին։
Ժողովրդն իր իշխանթյնն իրականացնմ է ազատ ընտրթյնների, հանրաքվեների, ինչպես նաեւ Սահմանադրթյամբ նախատեսված պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների պաշտոնատար անձանց միջոցով։
Իշխանթյան յրացմը որեւէ կազմակերպթյան կամ անհատի կողմից հանցագործթյն է։
Հոդված 3. Հայաստանի Հանրապետթյան Նախագահի, Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրթյնները, ինչպես նաեւ հանրաքվեներն անցկացվմ են ընդհանր, հավասար, ղղակի ընտրական իրավնքի հիման վրա` գաղտնի քվեարկթյամբ։
Հոդված 4. Պետթյնն ապահովում է մարդ իրավնքների եւ ազատթյնների պաշտպանթյնը Սահմանադրթյան եւ օրենքների հիման վրա` միջազգային իրավնքի սկզբնքներին նորմերին համապատասխան։
Հոդված 5. Պետական իշխանթյնն իրականացվմ է Սահմանադրթյանը եւ օրենքներին համապատասխան` օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանթյնների տարանջատման սկզբնքի հիման վրա։
Պետական մարմինները եւ պաշտոնատար անձինք իրավաս են կատարել միայն այնպիսի գործողթյններ, որոնց համար լիազորված են օրենսդրթյամբ։
Հոդված 6. Հայաստանի Հանրապետությնմ երաշխավորվմ է օրենքի գերակայթյնը։ Հանրապետթյան Սահմանադրթյնն նի բարձրագյն իրավաբանական ժ եւ նրա նորմերը գործմ են անմիջականորեն։
Սահմանադրթյանը հակասող ճանաչված օրենքները, ինչպես նաեւ Սահմանադրթյանը եւ օրենքներին հակասող ճանաչված այլ իրավական ակտերը իրավաբանական ժ չնեն։
Օրենքները կիրառվմ են միայն պաշտոնական հրապարակմից հետո։ Մարդ իրավնքներին, ազատթյններին եւ պարտականթյններին վերաբերող չհրապարակված իրավական ակտերը իրավաբանական ժ չնեն։
Հայաստանի Հանրապետթյան աննից կնքված միջազգային պայմանագրերը կիրառվմ են միայն վավերացվելց հետո։ Վավերացված միջազգային պայմանագրերը Հանրապետթյան իրավական համակարգի բաղկացցիչ մասն են։ Եթե նրանցմ սահմանված են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվմ են պայմանագրի նորմերը։
Սահմանադրթյանը հակասող միջազգային պայմանագրերը կարող են վավերացվել Սահմանադրթյան մեջ համապատասխան փոփոխթյն կատարելց հետո։
Հոդված 7. Հայաստանի Հանրապետթյնմ ճանաչվմ է բազմակսակցթյնը։ Կսակցթյնները կազմավորվմ են ազատորեն, նպաստմ ժողովրդի քաղաքական կամքի ձեւավորմանն արտահայտմանը։ Նրանց գործնեթյնը չի կարող հակասել Սահմանադրթյանը եւ օրենքներին, իսկ կառցվածքն ու գործելակերպը` ժողովրդավարթյան սկզբնքներին։
Կսակցթյնները ապահովմ են իրենց ֆինանսական գործնեթյան հրապարակայնթյնը։
Հոդված 8. Հայաստանի Հանրապետթյնմ ճանաչվմ եւ պաշտպանվմ է սեփականթյան իրավնքը։
Սեփականատերը իր հայեցողթյամբ տիրապետմ, օգտագործմ եւ տնօրինմ է իրեն պատկանող գյքը։
Սեփականթյան իրավնքի իրականացմը չպետք է վնաս պատճառի շրջակա միջավայրին, խախտի այլ անձանց, հանրթյան եւ պետթյան իրավնքներն ու օրինական շահերը։
Պետթյնը երաշխավորմ է սեփականթյան բոլոր ձեւերի ազատ զարգացմը եւ հավասար իրավական պաշտպանթյնը, տնտեսական գործնեթյան ազատթյնը, ազատ տնտեսական մրցակցթյնը։
Հոդված 9. Հայաստանի Հանրապետթյան արտաքին քաղաքականթյնը իրականացվմ է միջազգային իրավնքի նորմերին համապատասխան` բոլոր պետթյնների հետ բարիդրացիական, փոխշահավետ հարաբերթյններ հաստատել նպատակով։
Հոդված 10. Պետթյնը ապահովում է շրջակա միջավայրի պահպանթյնը եւ վերարտադրթյնը, բնական պաշարների բանական օգտագործմը։
Հոդված 11. Պատմթյան եւ մշակյթի հշարձանները, մշակթային այլ արժեքները գտնվմ են պետթյան հոգածթյան եւ պաշտպանթյան ներքո։
Հայաստանի Հանրապետթյնը միջազգային իրավնքի սկզբնքների եւ նորմերի շրջանակներմ նպաստմ է այլ պետթյններմ գտնվող հայկական պատմական եւ մշակթային արժեքների պահպանմանը, աջակցմ հայ կրթական եւ մշակթային կյանքի զարգացմանը։
Հոդված 12. Հայաստանի Հանրապետթյան պետական լեզն հայերենն է։
Հոդված 13. Հայաստանի Հանրապետթյան դրոշը եռագյն է` կարմիր, կապյտ, նարնջագյն` հորիզոնական հավասար շերտերով։
Հայաստանի Հանրապետթյան զինանշանն է. կենտրոնում, վահանի վրա պատկերված են Արարատ լեռը` Նոյյան տապանով եւ պատմական Հայաստանի չորս թագավորթյնների զինանշանները։ Վահանը պահմ են արծիվը եւ առյծը, իսկ վահանից ներքեւ պատկերված են սր, ճյղ, հասկերի խրձ, շղթա եւ ժապավեն։
Հայաստանի Հանրապետթյան օրհներգը «Մեր Հայրենիքն» է։
Հայաստանի Հանրապետթյան մայրաքաղաքը Երեւանն է։
>>>
(ինչ վերաբերում է միասնությանը, ապա դժվար է պատկերացնել ավելի շատ ժամանակ, քան այն, որ կար միջավայրում)
(բայց (այս պահից հետո «ու»-ն հանվմ է գործածթյնից
ԳԼԽ 1
Հոդված 1. Հայաստանի Հանրապետթյնը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետթյն է։
Հոդված 2. Հայաստանի Հանրապետթյնմ իշխանթյնը պատկանմ է ժողովրդին։
Ժողովրդն իր իշխանթյնն իրականացնմ է ազատ ընտրթյնների, հանրաքվեների, ինչպես նաեւ Սահմանադրթյամբ նախատեսված պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների պաշտոնատար անձանց միջոցով։
Իշխանթյան յրացմը որեւէ կազմակերպթյան կամ անհատի կողմից հանցագործթյն է։
Հոդված 3. Հայաստանի Հանրապետթյան Նախագահի, Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրթյնները, ինչպես նաեւ հանրաքվեներն անցկացվմ են ընդհանր, հավասար, ղղակի ընտրական իրավնքի հիման վրա` գաղտնի քվեարկթյամբ։
Հոդված 4. Պետթյնն ապահովում է մարդ իրավնքների եւ ազատթյնների պաշտպանթյնը Սահմանադրթյան եւ օրենքների հիման վրա` միջազգային իրավնքի սկզբնքներին նորմերին համապատասխան։
Հոդված 5. Պետական իշխանթյնն իրականացվմ է Սահմանադրթյանը եւ օրենքներին համապատասխան` օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանթյնների տարանջատման սկզբնքի հիման վրա։
Պետական մարմինները եւ պաշտոնատար անձինք իրավաս են կատարել միայն այնպիսի գործողթյններ, որոնց համար լիազորված են օրենսդրթյամբ։
Հոդված 6. Հայաստանի Հանրապետությնմ երաշխավորվմ է օրենքի գերակայթյնը։ Հանրապետթյան Սահմանադրթյնն նի բարձրագյն իրավաբանական ժ եւ նրա նորմերը գործմ են անմիջականորեն։
Սահմանադրթյանը հակասող ճանաչված օրենքները, ինչպես նաեւ Սահմանադրթյանը եւ օրենքներին հակասող ճանաչված այլ իրավական ակտերը իրավաբանական ժ չնեն։
Օրենքները կիրառվմ են միայն պաշտոնական հրապարակմից հետո։ Մարդ իրավնքներին, ազատթյններին եւ պարտականթյններին վերաբերող չհրապարակված իրավական ակտերը իրավաբանական ժ չնեն։
Հայաստանի Հանրապետթյան աննից կնքված միջազգային պայմանագրերը կիրառվմ են միայն վավերացվելց հետո։ Վավերացված միջազգային պայմանագրերը Հանրապետթյան իրավական համակարգի բաղկացցիչ մասն են։ Եթե նրանցմ սահմանված են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվմ են պայմանագրի նորմերը։
Սահմանադրթյանը հակասող միջազգային պայմանագրերը կարող են վավերացվել Սահմանադրթյան մեջ համապատասխան փոփոխթյն կատարելց հետո։
Հոդված 7. Հայաստանի Հանրապետթյնմ ճանաչվմ է բազմակսակցթյնը։ Կսակցթյնները կազմավորվմ են ազատորեն, նպաստմ ժողովրդի քաղաքական կամքի ձեւավորմանն արտահայտմանը։ Նրանց գործնեթյնը չի կարող հակասել Սահմանադրթյանը եւ օրենքներին, իսկ կառցվածքն ու գործելակերպը` ժողովրդավարթյան սկզբնքներին։
Կսակցթյնները ապահովմ են իրենց ֆինանսական գործնեթյան հրապարակայնթյնը։
Հոդված 8. Հայաստանի Հանրապետթյնմ ճանաչվմ եւ պաշտպանվմ է սեփականթյան իրավնքը։
Սեփականատերը իր հայեցողթյամբ տիրապետմ, օգտագործմ եւ տնօրինմ է իրեն պատկանող գյքը։
Սեփականթյան իրավնքի իրականացմը չպետք է վնաս պատճառի շրջակա միջավայրին, խախտի այլ անձանց, հանրթյան եւ պետթյան իրավնքներն ու օրինական շահերը։
Պետթյնը երաշխավորմ է սեփականթյան բոլոր ձեւերի ազատ զարգացմը եւ հավասար իրավական պաշտպանթյնը, տնտեսական գործնեթյան ազատթյնը, ազատ տնտեսական մրցակցթյնը։
Հոդված 9. Հայաստանի Հանրապետթյան արտաքին քաղաքականթյնը իրականացվմ է միջազգային իրավնքի նորմերին համապատասխան` բոլոր պետթյնների հետ բարիդրացիական, փոխշահավետ հարաբերթյններ հաստատել նպատակով։
Հոդված 10. Պետթյնը ապահովում է շրջակա միջավայրի պահպանթյնը եւ վերարտադրթյնը, բնական պաշարների բանական օգտագործմը։
Հոդված 11. Պատմթյան եւ մշակյթի հշարձանները, մշակթային այլ արժեքները գտնվմ են պետթյան հոգածթյան եւ պաշտպանթյան ներքո։
Հայաստանի Հանրապետթյնը միջազգային իրավնքի սկզբնքների եւ նորմերի շրջանակներմ նպաստմ է այլ պետթյններմ գտնվող հայկական պատմական եւ մշակթային արժեքների պահպանմանը, աջակցմ հայ կրթական եւ մշակթային կյանքի զարգացմանը։
Հոդված 12. Հայաստանի Հանրապետթյան պետական լեզն հայերենն է։
Հոդված 13. Հայաստանի Հանրապետթյան դրոշը եռագյն է` կարմիր, կապյտ, նարնջագյն` հորիզոնական հավասար շերտերով։
Հայաստանի Հանրապետթյան զինանշանն է. կենտրոնում, վահանի վրա պատկերված են Արարատ լեռը` Նոյյան տապանով եւ պատմական Հայաստանի չորս թագավորթյնների զինանշանները։ Վահանը պահմ են արծիվը եւ առյծը, իսկ վահանից ներքեւ պատկերված են սր, ճյղ, հասկերի խրձ, շղթա եւ ժապավեն։
Հայաստանի Հանրապետթյան օրհներգը «Մեր Հայրենիքն» է։
Հայաստանի Հանրապետթյան մայրաքաղաքը Երեւանն է։
>>>
February 2, 2012
Subscribe to:
Posts (Atom)